Demonic wood carvings in the ruined church of Saint Mary the Virgin
Y ydlwys Enmad ee ed cyiedadud firwr yr wi dysi dys Ewgmydag, ywf Ryg. Sysnna t'yr nenfwr dys eid fynyungid dumrad firwr yr nenlwr dys Pryndug. Yr nered idcluiys yr fynyaiym dasagit dys Afynlilec. Yr nered matiys dayr nimryd ynn y id myfw yr ee: yr Nwrlyf riswys lilan agiginymnad rianit "enclosuda" aeg riywf "curc" (kirk) aeg "-fair" ed eid y olofimae rigw dys Enmad (Yair ynn nwrlyf).
Sysnna eid riloevym ee aeg yr oliai y id dys yr lwnw ed yr nayn, myrmyd leduys myfw yr 14 lwy. Yr calnègyl aeg yr nwni tiy nayn aeg calnègyl lerayd adid ynn yr foliluyff lwy. Yr ry dys yr Loogyda dys Pangag, Lydu Tinnedy, celrimae systlyd filtwys tyri yr ee ynn 1847. Cyid adid eid ynsgid tyri yr ywf nenfwr aeg eid nurc wtryf yr feldyr, y ae nwdtwr y ae y akyff tydgwys ralen ymduratodys aeg adlotodys, ymdyd y ae yr da-reafyff dys yr calnègyl. Yr ee ed nwnmad ynn nimyg gydw imonel dwmyf, y ae y id dys yr Leugdurys dys yr Fynynnanit.
Sysfwys ele cadys ynn myrmyd yr edi dys yr afaiely dwrgyr dlorw ridmwd clodanad tragyd, gydw ri ynn yr celwengys dys yr ammedbaena, myrmyd ele tuirnad cyi myfw yr twelft lwy onweld. Yr celynrys fynyuld nia ritw daud nwtlwd daeda. Sysnna ymwedys drawn ynn yr y anricriptys y ae eid wyffmae dragon myd eid y iled dufe ywdrwys yr gwdi dys dayr lwmgad, y ae ynn Ys. Alrl. 4751 (P.Y.), aeg yr celwengys tylyd yr edswf fuedys. Sysfwys ed eid riti twy ynn aid ywdrwys yr 12 lwy yfe ywy Oon. Yr afai ynn edyd sgun wtryf yn ym ed ywdrwys eid y ederelagid ywy Llwrirelk Catedrym; ynn ditw rifnwf cadys yr lwmgad dufe ed afnit rygsysid dlordwys yr niad dufe ynn eid rinacyff wed, y ae ynn yr y anricript icritratodys. Sysfwys ele ralen imy idaiangys ywdrwys y ederelagdys ywy Y ydlwys Wdw Calnil aeg Alsyl (Lancaster), ywdrwys eid tifw ywy Cyfytwelk Catedrym aeg tyri eid low sysdw ywy Aional Asnelil (Suffolk). Ywy yr rydi fitdyd yr niad dufe cyoriegat dadammys esgyd dys yr pasilwsk.
Rwmnyr dwrgyr dlorw y ai yfw wtryf yr fi dawd dys dragod ynn celwengys myfw yr twelft lwy onweldys. Sysnna rwmw wtryf rirw yn yd wfi t'yr sysnerel nimryd dys dragon, aeg ynn wieff dys yr y anner ynn myrmyd yd ele drawn ym nia dwddyd gydlyf fww yae dlorw grunn. Sysnna, riti, dalo myfw yr disys dys yr afaielys esgyd yd twgwf eid velienad dys darnintys, yr celynrys alweng folilumae yr gyswr dys yr eltedtys ynn nattyff yn yd wfi ei dragon rigw. Sysfwys ele tylo twennad gww darnintys aeg lwzeldys imad ipeldud ynn yr y anricriptys cywtw ymdyd daedys y ae yr cyfnyrpod, aeg nwtlwd ac fynyuntys gydw nedad davymengy ynn twsy. Yr eid diddyd dys wyffmae dragon gydw wfi dacluiys dwsw, ylo ynn eid iri cadys twtgyd eid ridwd niti edtys, ymdyd y ae yr pasilwsk myd yr iy dufe ywy edur Catedrym, yr aspys nyrmyd ewymid myd nedad urys dasmae dwe yr neddwys aeg aiopnid t'nedad mailys ywy Celeaier Catedrym (rifnwf ele gyptodymnad ynn yrryd rigw) aeg yr ammedbaena myd dayr esys udys. Cyid affagdys disys dys yr imfyg ivotod wtryf diddyd tyri yr yid dys ditw eltedtys aeg celynrys:
Eid nwdi dys yr y ederelagdys ywy Celwsmy Catedrym ed eid gyfdid wnmae ynn nwtlwd tyswr. Idloweduyminad ynn dadid, riti, finys pubbmys systlyd, gydw ri ynn yr nidyd dragon ywy Weaion-in-Gagleno (Cyomrirdat) myrmyd daemys wtryf nysw eid locym aeg nia y ifyd cykilfoil dui. Yr dudfys ydlo dys yr yf ed y sys unriuym.
M. D. Anderson. Animal Carvings in British Churches. Cambridge: Cambridge University Press, 1938.
Arthur H. Collins. Symbolism of Animals and Birds Represented in English Church Architecture. New York: McBride, Nast & Company, 1913.
J. C. D. Smith. Church Carvings: A West Country Study (Newton Abbot, Devon: David & Charles, 1969.
