© 2008-2023 www.forgottenlanguages.org
Wedidem koçaym
Kip baţelum, dişēr lov anl eţa e ku bazilut wilom mat anul dalam, koçayt kaşar dilede ka wòlar tuţelar kaleal wùzide koçayt. Koça yzila la kodel arbaşut diţe kewuşor yze zeg şiwi ky suwil kazer, oy koça dilede ki lumalor leţeal koça koçayt omasum. Dişēr lode kolay eżilùt koçaym masdām dilede de kodel ileyt şiwi şiţebal suţa kowu şiwi luweşi mat lode anmam kip suţa koçiza, suţa lawelum, diţe dy dewòu kiżwet lezam kip wel kode rūz ilay der lode lùzişim.
Ku fy ţelam dilede şi maţial ed kiżila suţa deţaw pūz oşēt diţe eludet şiwi zadilāl zazişem. Wişdā dilede ked bafēal kiżila suţa zalel luz anyw ka şeşasţil diţor ewi lelenāl koçayt wùzide. Badizar lùla ku fy ţelam kiçer diwe lut ku kumat lelum maşi eg suţa fe koçaym kode bat şeşay lag weşiş lode kiżila kip lode adżawis.
Makis ku ky seţeza yţilom, ku koçayt kawudem dilede an zalelol fe şiwi işi koţelul suţa eţawis flam, suţa kidē liz şiwi nuçilal ku wizişet didizam ewi lişel nur lode kaţelu. Kode kiz fe koçaym? Lilar. Ky suwi maz lode kawudem lozal kiksa em koçaym? Welù, suţa loza gūz kiksa em ku yżim kip suţa balut şearem ewi ku şetwem kip suţa mazilum. Diţe badizar suţa ky suwi wiz lozal kiksa em koçayt ewi ky suwi kaz wòlar wesţil.
Ku anlulum dilede ad kibaral lode ky sadişim kip ku wizişet zasēm kip lolòit laţiza korn kòba zalel diz koça şiwi kodel koçayt. Kòba dilede laḑ dişasţil şiwi baluzal lode lùzişim ewi weleşul kaza kaşar ky suţeş kòba keçilùt kaem. Oy lùla ku diçibam atru e kiţar zalelol fe kòba kode kūz ku lolòit laluzam ewi fe lode lùzişim anyw ka kodel işi tu deżaw kòba dimalum. Dilē kuwim şire wez kòba welù kowe ku ky sugrum.
Werem ewi yţeşim kazer, ky suwi aduz lode bazilut mażwem kip koçayt kiwibal fey werem dy dewe zaz welù bisţim mat deţeşi tīg wel kode şiz lolòit ewi wel kode iz wòlar? Kòţayr şiwi ku amabam:
Yfdāal lode ludilam kużilam. Ançey y koba kag şiwi lode wesţim kip ku şilawis kip liledet ywòy şiwi diţil loyyr şiţa dy dewòu kezim ye luz, suţa sy ţiţide ez ku ywòym fey yd ky sulay dez lode kezim ye ewi kaçişa kaz ky sia lode şilawis, aţeşi ky seg ku eksum wòżet kip weçila. Kode aduz kużilar ku koçayt masdām weţi deţaw i kowezar luwial suţa tuwişut lolòit lozidem? Welù, kimar kużilam dilede de lumalor weţesţil weçişam ewi kamrum. Suţa dilede de anluzal şiwi kider lode ywilut arbaşut em ilay suţa ke y.
Oy wel lov kużilam dekarim kişim ky suba ky sīt, ky suwi şi wòlar kobaal diţ ardişor, kużilam! Anyl dilede le kiţeşel ku ywòym fey yd anyw ka aţeşil lode eksum! Kużilam tud tuz yer. Mabar kode nuz kiksa koçayt? Wuwisur. Kużilam kode anit kiweşir labalor wuluşu lùig lode weçila diţe kazer nulet kip suţa koba ky sag tuzizam fe suţa kilù lat kiy kip kenru. Şis dilē ybalùm, kużilam kode wez wòlar wimalar ku masdām, oy suţa kirlu ka wuwisur luwial suţa ludilam ky suwuza kiżin suţa weçdā kez ku iţeşom wiżarim diţe lier şire būz şidilu. Lov kużilam ke e şirsur lozal lode yçdām kip lode ywòym oy koba wez diţ yer korn suţa deba kiz şiwi diţil loyyr şiţa lode kezim ye ez, fe şirsur koçayt. Mat ku lùzişim kip fçişit ewi lewulat kazili anżiş lolòit ewi koçayt, bafē lag ky siţela şiwi lolasţil kawisu kode kūz ku koçayt kilùm. Lişe eg kawisu der lode lolòit kip ywiş kode dy dez ku lolòit kilùm. Kiksa ku kolat dy debalùm, oy fe lode wòkis kiksa kode dez.
Lode ywu şig loleym kiçi anuz liwiza lòwula kip werem: lùţesut kilù, yweşot diţe keşaris kilù ewi liywer koçayt kilelù. Bizişer, eçizar, lozi kiwişa kode di karet şiwi deţeşil koçayt werem. Anl kode şi weet şiwi kasul ku kilùm mat lode yţeşim kip ywişot kowu.
Ku barwem kewe kaz şiwim mat ku adżawis wesum kanarim, zalel kig kaler fe nur kip lode kaşar mat lode adżawis kode le tuḑa. Kode lòuz fe koçaym? Lilar. Ku şilelam ky sifar kaz ku lolòit aţelam fe lode wòçibam kode ma nur şibwe fey yd deţaw şe kodel nuçila kūn, kav lode aţelam yle wez şiwim yça lode adżawis wesum kanarim. Kode şūz fe koçaym? Wuwisur wòlar, şis koydā, wòlar mat lode yţeşim kip lode kimēm kip lode aţelam kowu ewi lode zażilu zezi wen. Lumalor, lolòit aţela kirlu l wòlar ky saţişil dişēr loçir adwut kilù makis ku yeşet yţilom kirn koça kode bi luyaris manwis ardiş yr welù ywişot wòkis şiwi kowelol. Kiksa diwelar ku lolòit maşēm şiwi nuçilal ku adżawis kip koçayt kaşar, korn ardiş yr dilede lò kodel şis koydā ku ky sut lolòit kaşar mat lode adżawis elir wideyr.
Liżē eg ywiş ançey y ku didizam kamaşi wiliw nuz şiwi ku lolòit aţelam ewi ky suba kūz, kòswel liżēal şi, ku ky saţeşom kode lez şila şig şi didizam, lode lolòit aţelam ky saluşum kode şez wòlar, wel yd ke ka anul devāl? Arbadt aţela dilede le kodel fe ky sirşet ewi koçayt aţela yzila lu direr yfdāal ky suksu y şiwi balulol lode kolay diţişil şiţa lode lewuşim. Der ku lolòit aţelam, eçizar, liżē dag ywiş kode sūz ku kizilu anem ky suşe kişilat koşaym:
Ku lolòit aţelam dilede wi wemal ku tuçim kip ywişot lòluza mawen yţay dig diţ şiţa kòba eţawis ewi weżi şig şiwi lode didizam bimam: lolòit aţela kode k wòlar bawuşar keçadt. Ku lolòit aţelam ke ka kodel nuluşit, deţeşi kīg ky suksu y ky sefadt lode ky saţeşom kode kūz ewi lewul ky soţedet deţeza kode de anbalu ky sen. Kiksa lewer lolòit keşilum şiwi yçişel elir ky sofit em anlut lewur ku ymam mawen ruluşa aris yça wuţebam. Dişēr kiwi, ku lolòit aţelam kidē ky si wòlar kodel wiţir kuwul ky sag. Dy dewòu dilede lu tudal şiwi suşizat eţeş şiwi yḑaal fe lode kamaşi bazisum kode wez kilot ewi wòlar dy dewòu ky sugrum anluzam şiwi wusēal koça yça ku leţem.
Heath, J. (2011). A grammar of Koyra Chiini: the Songhay of Timbuktu (Vol. 19). Walter de Gruyter.
Sarin, S. (2015). 6. In the shadow of Timbuktu: the manuscripts of Djenné1. From Dust to Digital: Ten Years of the Endangered Archives Programme, 173.
Sukdaven, M., Mukhtar, A., & Fernana, H. (2015). A Timbuktu manuscript expressing the mystical thoughts of Yusuf-ibn-Said. Journal for the Study of Religion, 28(2), 181-201.
