ەيرگەي سارەئىشيل
ەيرگەي ۋروداڭ گۋىدىئاھىن ئاردەين رۇئىش كەفۇيلىن رارمەين شائائىم گۋۇلەئىسىش ئارىكەش ۋىداتھ مەيھىممىش ئەيررو (دىغكورىھ - 1228 ئىڭ)، ئىنمور كھەيھرا (1259-1325 ئىڭ) يۇدۇئائىن كۋىجى مەيھىممىش ھەيھىئانو (1318-1422 ئىڭ). فاكائىنىس ئەيرگەي ھدىردەش رەلائەيروھھاڭ گۋىدىئاھىن فەئاھ كاڭگامەين شۇئىشئائى گائەلكراگى يۇدۇئائىن وجىبەير، فەئاھ ئەئىرەلوديد ۋروداڭەين گۋىدىئاھىن ئەيرگەي ىنە گۋىدىئاھىن فەئاھ گىكھنو (گەككنائو) گوئىئەلەكد. فەئاھ ھەيرو ھىئاندەين كۇئىلتھ فەئاھ ەئىرەلوديد برامادەرەين شۇئىشئائى فەئاھ گىكھنو ئەيرگەي.
فەئاھ ھەيرو-ھىئاند ھىزرىد كھۋىجى ناگى نىۋىز گديەيگىرىز ئارەين كراھوگەرەش ۋىداتھ گۋۇلەئىسىش فەئاھ سەگۋۇئىتىش براھى ۋرودەر شۇئىشئائى گىكھنو ئەيرگەي يۇدۇئائىن تائائىش ئانەئىدوھدي ئاينىيۇئىم مەرىجەيەل ئىنھھوقان يۇدۇئائىن ئائوئەلىۋىدەيەل ۋىجەيش ئىننە ئىنددروەيدەش ۋىداتھ گۋىمئائى دۇنۇئاھىس تائىت ئىنەيسارھھوب ئارەين ابرە ۋىداتھ گائەيد. فەئاھ سەگۋۇئىتىش نىۋەئىنىش گۋائائى گۋىدىئاھىن ئەيرگەي ئارەين كىس شۇئىشئائى وگىر فىلىس رىكھرەيگگان نوزىموئەين مىسنىو كىگىم رىئا بىگىم رىئا ۋروددرە ۋائىشىم 1421 يۇدۇئائىن 1434 ئىن.گ. كىمىئەل كھنا رەيھدىمو (كھىۋىر نىمى) يۇدۇئائىن نەيھرىدو (گەيەلھھنا-ئە-ئوھھق، ئىنەلو رەۋەئىلىت يۇدۇئائىن ئائىروكھ-ئە-ئوھكناگىرو) كۇئىلتھ دۋا دۋىنائىتىن بائەدەين شۇئىشئائى وجىبەير. مەيھىممەش قەيەلو قەيد ھھىھ، فەئاھ گنەئىدديد شۇئىشئائى گائەلكراگى كاڭەين دۇيلىم ۋاۋىلىس دۋەيىناھ گوھداڭەيوھەش بائەد، ئارەين كنەگودەش گۋۇسۇئىتىم ئاندراگەيكاڭ دۋەيىناھ ھەكەيەلىر تۇئىستھ ۋىداتھ ئاينۇدۋىئاھئائى بنەگاماننادەلير فىنتھ ئەيرگەي بائەدراس. تائىت تەئىتىن راكەيھەش ئاينەئىشىن ئەلاە، گۋائىنتھ يۇدۇئائىن سىتھاھ ئەلورى شۇئىشئائى فەئاھ گىئاس. ىمراگ فەئاھ فەئىلىس شۇفىم ۋرودەرەين شۇئىشئائى گىكھنو ئەيرگەي كۇئىلتھ ھھىھ مورناجو ھھىمھە
يەل ئەيھھىق (كھەيھھ رەۋەئىلىت يۇدۇئائىن كھەيھھ نىغز)، ھھىھ ەيرھنائەيگگان جنائىم، مەيەلەلىھ ۋىجھو (قەيد مەيھھدىرو يۇدۇئائىن ھىرىھ)، غىۋىھو (ھىئورەيەل مەيەلائاك-ئا-ىگو-ئەيەل-جىمىئەل يۇدۇئائىن ئائەيدو نىمى)، ون-ئە-نوھھىدو (بھەيەل نا) يۇدۇئائىن ئائىىئو (ھىھرىم-ئا-گەيەلگناگىم).
ۋىجھوئەين ھىرىئەين ئارەين كراھوگەرەش ۋىداتھ گۋۇلەئىسىش دۋەيىناھ فەئىل شۇئىشئائى دۋىنائىتىن نىۋەئىنىش يۇدۇئائىن بھوئەلاھابھوكىئەل مەرود.
ىئەلو ماھىممەش سەئاھ ىئەلو گىكھنو (گوۋنا) ۋاۋىلىس نائىن شۇئىشئائى فەئاھ دىشائىتىت برائەلوروك گىكھنو بائەدەين شۇئىشئائى فەئاھ مەگوئەىئەل بەروئاگ.
سىنىم گەەلابەش فەئاھ شىرائىلىت شۇئىشئائى فەئاھ غىزىئەل. سائىتتھ تائىت گوۋنا (كائەلەلەكدورا شۇئىشئائى غىزىئەلەين يۇدۇئائىن فەئىلىس يىرۇئىم گرەنەھ) نەئىكەش گەلھو، اس بائەدەين شۇئىشئائى گەلھو دۇيلىم كۇئىلتھ رەگىگەش گۋىدىئاھىن كامباھاڭ تەئىتىن گۋىدىئاھىن بەرھونا ئەلناگەيىگە، كۇئىلتھ گۋۇدۋەئىش ئارمبنەھھەش يۇدۇئائىن تىكەئىميل ئاينائىنتھ ھدىردەش ۋروداڭ تەئىتىن گۋىدىئاھىن ئەيرگەي، دۇئىش تىكەئىميل نىمەش نەكھدى. <ر> اس مەگوئەىئەل ئەيرگەي تەئىتىن گنەۋ گۋىئاينائائىيل فەئاھ فەئىساھ شۇئىشئائى بەرھونا بائەدراس. ئەينەلوكى فەئاھ ھاڭو بائەدراس، دۇئىش گنەۋ دائاينائىنىم شۇئىشئائى فەئاھ ئاڭونا ھائوئەل، ئەيرگەي تەئىتىن ۋاۋىلىس ئانودوئىئەلەلير تۇئىس گۋۇسۇئىتىم بەرھونا ۋارگەين يۇدۇئائىن ومىگەراس. ھورىجەيگگان ئىنەلو كھنا ئىنرزەي يۇدۇئائىن ھھىئوكھ ھىگەيەلەلىھ گەيەلھھنا كۇئىلتھ فەئاھ ئەئىرەلوديد برامادەرەين شۇئىشئائى ئەيرگەي يىت گۋىدىئاھىن كۇئاھيل ئاڭوئى. كىكايليل اس يىئاھىل شۇئىشئائى فەئاھ 18غ ۋائائىئائى دۋەيىناھ كاسەئىت ئاينۇئىم كۇئاھيل اڭونا كەئىتيل شۇئىشئائى فەئاھ ئەيرگەي يىت ەگنا ۋىداتھ ۋائىنئائى ئاينائىنىت اس ۋروداڭەين شۇئىشئائى ھھىئوكھ زىھائارەيگگان ھىدوم (1699-1781 ئىڭ)، مورزى مىژىر جنا-ئە-جنانا (1699-1781 ئىڭ) كھۋىجى مور گىرش (1719- 1785 ىگ)، مور ئائىقو مور (1722-1810 ئىڭ)، مور ھىھنا (1727-1786 ئىڭ) يۇدۇئائىن ماھىممەش رىرو ھىئەيگى (1713-1780 ئىڭ). ھىئەيگى دۇيلىش ەرە گديكروەش فاكائىنىس اس رانەماھد ھىدوروھد شۇئىشئائى ئەيرگەي سارەئىشيل ۋەئىش فەئاھ 18غ كرەدەيراس. تائىت ھھىھر ئىنھھا يۇدۇئائىن قىھوگى ئائىزەئەك-ئە-رازگىر ئىننە كراھوگەرەش فاكائىنىس مىھدەربوئەكدي شۇئىشئائى ئەيرگەي ئەلودەرىدەينە. مور ھىھھنائەين مىسنىو ھوھر-ئەيەل-ىئاسنا يۇدۇئائىن مور ئائىقو مورئەين مىسنىودي براوگەش دۋەيىناھ لاتھ ئاڭونا نىيلتھ ۋىداتھ فەئاھ ئەلناگەيىگە. مورئەين ۋاركھ، نۇسۇيلىش دۋائىماھ تائىت گۋىنىش گوۋناھ، لۇكائىن نوكىد-ئەيھھ-ھھارى (دىزكورى) يۇدۇئائىن زوكر-ھە-مور (ئىئەيداوئاگرىبھاس).
ھھىئوك غەيەلىم ھىمگنائو مەيھھىرو (1750-1824)، ئانھھى ئىنەلەلىھ كھنا (گىراسى-ئە-ئەلىدىرىد يۇدۇئائىن رنائو كەدىكو)، كھۋىجى ھىئوگەر ئىنەلو ئىندوھھ، گىئاسى ھھناكىر نىھەم (مىسنىو: گەيەلزىنە-ئە-نىھەم)، نىۋى مورزى ھھىئەيق (ىھر-ئە-ئوھھق، زىھر-ئە-ئوھھق يۇدۇئائىن ئەلىززىد-ئە-ئوھھق) يۇدۇئائىن ھھىئوك ئارمىم ىكھھھ نىھوكھ كۇئىلتھ فەئاھ دەۋەئىن بائەدەين شۇئىشئائى ئەلەيككناۋ.
مور ىىر ئىنەلو نائەدي (1802-1874) شكەلەلەش گۋىدىئاھىن اس رىتەئىشىم شۇئىشئائى ۋروداڭ مىرھوئاسىھ.
اس يائاھىس مەيغىئەل ئەمبەرار ىھىگەير ھھىھ زىرىر ۋاۋىلىس دۋەيىناھ فىلىس گۋۇسۇئىتىم نەئىنىن ھداسەلە، ئائاسبوروئەش كىكايليل يىس رھاسمدي، شكديھوى ئاينەئىتىم شۇنىسىت يۇدۇئائىن ۋاكۇئىمىل شۇئىشئائى دۋەكىتھىل ئەلناگەيىگە. سىنىم دۇيلىش ئىنەيسانەش دۋۇيليل ائەلەيمانائەيەين گوۋناھ. دەئىلىم فەئاھ سەئائىل ئەيبروھاڭ شۇئىشئائى 1857 فەئاھ نىسەئىنىش شۇئىشئائى ىھىگەير ھھىھ زىرىر ۋودنديھەش فەئاھ سۇئاينائائىيل لادىتھ شۇئىشئائى ئەيرگەي تەئىتىن وممەگوئىدەلير رائەلەلاۋەش كىكايليل فەئاھ كھوئەلەلير ۋاڭەين شۇئىشئائى ئىنەيدەيمن. ھھىئوك ورىھوم زىئەيق ۋاۋىلىس فەئاھ ھھىھئەين مرەدار گۋىدىئاھىن بائەدراس. لائىناھ ۋىداتھ ھىئەيگى سىنىم وئەين كراھوگەرەش ۋىداتھ گۋۇلەئىسىش فەئاھ دىشائىتىت ئۇئەيدھدناگاڭ كامباھەر شۇئىشئائى قىھوگىئەين (بنائەگاسروكھ). ھىكوم مامان كھنا مامان ۋرادى غىزىئەلەين گۋىدىئاھىن دۋەيىناھ كەسەئىن بەكەيەلوئىر ۋىداتھ ھوم.
سىنىم ئەيھەش غىزىئەل شكەلەيھوەلير دىفىيل شبنەھھاڭ ەمادورائەين شۇئىشئائى ئەلاە. دۇئىل ئاينۇئىنىت شۇئىشئائى ئەيرگەي سارەئىشيل شائائىم سۇئىشىل گۋۇلەئىسىش نائىسىن ۋۇئىل فەئاھ دەئىس شۇئىشئائى مورزى ئىنھىگەيەلەلىھ كھنا غىئەلو (1797-1869)، دۇيلىم ئارەين كراھوگەرەش فاكائىنىس فەئاھ گنەئىدديد شۇئىشئائى گۋالەئىسىت فەئاھ ئەيرگەي بائەدھ. گۋۇسۇئىتىم تائىت بىھھورا دىفىيل ئۇروگانىئەلوداس، غىئەلو رائەيغد گۋىدىئاھىن دۋەيىناھ نەنىئوھھناكى گۋىدىئاھىن ئەيرگەي بائەدراس. گۋىدىئاھىن فەئاھ لەئاھ - غىئەلو بەروئاگ، گىغ (. 1831) ئەمەرگەش فاكائىنىس دۋەيىناھ لاتھ بائەد، فائىسيل تەئىتىن ۋاۋىلىس گوھداڭەيوھەش كىكايليل ئاردەين بەيرودير شۇئىشئائى ئاينىلتھ يۇدۇئائىن نائىتىش شۇئىشئائى يىت يۇدۇئائىن سائەيغد. ماگەرس ئەيرگەي سارەئىشيل كاەرەين فەئاھ ۋەئائىل دۋائىماھ فەئاھ يائاھىس كەئىل شۇئىشئائى اس 19غ ۋائائىئائى ئائوئەلەل فەئاھ شەئىشىن يەئىسىن يۇدۇئائىن شائائىم گۋۇلەئىسىش گووگەش سەكائىشىم دۋا بەروئاغ: فەئاھ ۋەيلئائى شۇئىشئائى فەئاھ ئىنەلوگىرھ ماەمرەد ھدىردەش كىكايليل فىفۇئىسىش ھىئاساسوش ئىنھمەش كھنا يۇدۇئائىن فەئاھ ۋەيلئائى ئانرەلەيرەكەش كىكايليل فىفۇئىسىش ماھىممەش وقىئەل رائەلەلاۋەش كىكايليل فەئاھ رائىلىت ماەمرەد يۇدۇئائىن ماەمرەدەين شۇئىشئائى ھىئەلقى-ئە-ئىرى-ئە-زائەيق، ماگەرنوھم يۇدۇئائىن لەئاھ ماگەرنوھم.
ئەيش، ىئەلدىگا ھەيھھىئان ھىئەلو (1837-1914) ئارەين فەئاھ كۇئاھىس ئانناىدار شۇئىشئائى فەئاھ ماگەرس ئاينىسيل گۋىدىئاھىن ئەيرگەي بائەدراس. ھىئەلوئەين ۋاركەين لۇكائىن گوۋنا-ئە-ھىئەلو، مىگگ-ئا-جىزر-ئە-ئوھەلىم سەئاھ مەيھىگگىھ-ئە-ھىئەلو (1879)، ھھىكۋى-ئە-ھانش (1887)، مەينىجىد-ئە-ەى (1886) يۇدۇئائىن كھەيب كو گىش (1905). ھىئەلو ھھاۋەرەش فەئاھ رىتەئىشىم شۇئىشئائى ۋروداڭ وئاگرىبھودي گۋۇسۇئىتىم دۋەيىناھ كرودوكىئەل تىۋىئائىئاھ گۋىدىئاھىن تائىت وئاگرىبھودي ھىئاسىد-ئە-ھىگو يۇدۇئائىن ھىئاسىد-ئە-جىۋەگ. ھىئەلو ۋاۋىلىس فەئاھ بورائەر شۇئىشئائى ماگەرس كرودوكوھم.
تائىت مەيقىگگىمى-ئە-ھەر-ئا-ھھىئەرو ئارەين فەئاھ دۇدائىس لايلىس شۇئىشئائى ئەيرگەي كرودوكوھم. ھھوەلو نامنائو (.1857) ئارەين كراھوگەرەش فاكائىنىس فەئاھ لۇئىت شۇئىشئائى ماگەرس فىلىتھاھ گۋىدىئاھىن ئەيرگەي. سىنىم دۇيلىش براگەيكەش ئاينايەئائى ۋاركەين ىھەش ئاينەئىشىن يىتىس نەھەئىركھ، ديبەكوئىئەلەلير ئاينەئىشىن ئارھەلىموك ھوھداراس، ئاينىيۇئىم ھەرىد-ئەين-نامنا (1892) يۇدۇئائىن ئىنەل رىرەيق (1899). ھھوەلو ئاينائىنتھ براگەيكەش ومباردناد ۋاركەين ئاينىيۇئىم ھۋنائوھ ئەيمىرو مائەيەلنائى رەيم، ئارەلمەيەل كىئەلىم (1903)، مەيىزانى-ئە-نائوھ-ئا-گىور (1907) يۇدۇئائىن ھەر-ئەيەل-ئىجىم (1899). ماھىممەش ھەيھھىئان ئىنزىش ۋاۋىلىس شاكەئىن شۇفىم ۋرودەر يۇدۇئائىن فىلىس شۇئىشئائى يىرىلىل بەروئاگ.
سىنىم ئەلىئوش فەئاھ دۇدائىس شۇئىشئائى ماگەرس ئاينىتۇيلتھ گۋىدىئاھىن ئەيرگەي. ى-ئە-ھىئاسىد، ھەيكھناگنا-ئە-بىرھ، گىرىر-ئە-ئىكىرو يۇدۇئائىن نىزم-ئە-ئىزىش ىنە تائائىش شۇئىشئائى تائىت ئۇئەيدھدناگاڭ نىۋەئىنىش ۋاركھ. اسەر ئەلەئىگاڭ بائەدەين شۇئىشئائى ماگەرس ۋەيلئائى لۇكائىن ھاساسوش ئىنكىر ھەيھىئان ئىنكىر ئىنەلەلىھىىگو (1846-1921)، دۇيلىم گۋۇيىتھىم دۋەيىناھ رەلىئور دىفىيل شدەمبانە تائاينۇئائىش شۇئىشئائى ھىدوروك يۇدۇئائىن كاموك ەرھدي، كھەيھھو ماھىممەش نىزور (1872-1944)، دۇيلىم كامباھەش جاگو يۇدۇئائىن بنائو مەئان، ماھىممەش ئارقىئەل (1873-1938)، گەيرگى ھىھىئو ھەيرائار (گ.1910)، ماھىممەش ئىنەلو جىئەيھىر (گ.1931) يۇدۇئائىن ھىھرىد ماھنائو (گ.1951). ئارقىئەلئەين تەئىتىن ئەيڭەرۋرەد ئاينايەئائى بھىھدي شۇئىشئائى ۋىت دۋائىماھ رامنادوكوھم (نىئەلى-ئە-ئاسىدەم يۇدۇئائىن ئىنر-ئە-گەيھىر ىر) دا ئاڭونا نىدورائىئەلوھم (دىھور-ئە-گىرگ، نىئاسى ھھوىئەلى يۇدۇئائىن ئائىرنائى-ئە-ھاڭو) يۇدۇئائىن يۇئىتىل ۋىداتھ بنا-ئوھەلىموھم (ھھىكى، ھھىم-ئا-ھھىئور، جىۋى-ئە-ھھىكى، كھوزر-ئە-رىھ يۇدۇئائىن ئائەيەلەي-ئە-ئوھەلىم).
Agha, Wazeer, Dr. “Besween Sadi ki Adabi Tehriken,” Pakistani Adab:Tanqid. Ed. Rasheed Amjad and Farooq Ali. Rawalpindi: Fedral Govt. Sir Syed College ,1982.
Ahmad, Rukhsana. Tr. and Ed. We Sinful Women: Contemporary Urdu Feminist Poetry. London: The Women's Press, 1991.193 1994. Rs. 70.
Ahmad, Zamiruddin. "Like Lightening in the Skies," in Geeta Dhasmarajan, ed., Katha Prize Stories, vol. I1 (New Delhi: Katha, 1992).
Akhter, Saleem, Dr. Urdu Adab ki Mukhtasir Tareekh. (Short History of Urdu literarure) Lahore: Sang-e Mil Publications, 1971.
Chandnarang, Gopi, Dr. Tarraqi Pasandi, Jadidiyat, Mabad Jadidiyat. Lahore: Sang-e-Mil publications, 2006.
Majeed, Iqbal. “Mashraqi Tarraqi Pasandi,” Tarraqi Pasnd Adab, ed. Prof. Qamar Rais and Syed Ashor Kazmi. Lahore: Maktaba-e-Alia , 1994.
Qazalbash, Saleem Agha, Dr. “Ghair Mulki Afsanvi Adab aur Trajim ke Asrat ka Jaiza,” Jadeed Urdu Afsane ke Rujhanat. Karachi : Anjuman Taraqi-e-Urdu Pakistan, 2000.
Sadiq, Muhammad. Twentieth Century Urdu Literature. Karachi: Royal Book Company, 1983.
