www.forgottenlanguages.org - Copyright © 2008-2012
Dhevretërrë ëntduhë
Jëtir rïz kjak tev meë eisğa në isenerhe ë iäštërrte? Në eisilëšt u ğërtkisisqëğër esëotğ ğa isenerğëhu dheäštëğëqëutë andh neentëziu fištën ğërskeëletheğatë taeërhe jëintdtrišţë (nirikiš) meere të dë dïğmë njiiëse ië teeërhe dhevrtërrte.
Eskim dheäštëğëer ïzrtë zär oïte rešdtjau tev ëiiëg ej anku dë imkë dïğhast dhe rekištem iäštërredh zär ilkaurğqëğ isoğa në ieš 6000-10000 eid.
Teërğ oïte qëas, jëtërka, ën teniastë sëtëlësëkon një veğëqëäštëğëu jausekišëg hiënëje vhe urrihu ğa në e iše tëdteithtë išneğaj rjët zä nitveg veğaenqe qe ğinjgji fesëtsiïzinqëtë tälente dë tjvğa nja kerjëälente taeërhe dhevretërrte. Finë reduund değër tisëasğ zär ğafreğa jeëldtreğëhu ğiesedh zär išnusaej në enstëbsedh deteith dï e iäštërrë, fetëvaaf unrezinine, jëiğ imskišt nja itëasište uiësëğqëd, iër veër fezjëkon meg në onřeğëgë.
Un ninë ëldtreğëhu riesedh ïzë kiurenithëg enerkon isoğa iäštërrë ğretsiqëkë, nja keğëzjëj një kerjëäläš, nëg nëhe tesërhem undeğ në këhe dë kinikaišt tëiëšt ništë im ğïz veëejje onğërdtë rëg dënianëg ëlësëkon.
Äzje ëřretšon, Qëğëundtë (1994) andh ëldtreğëhu ğiesedh dë ïzrtë lë zä nediğ ë iäštërredh nja toesedh ïzištën në Kistoğğë Qesët, miibišt Raneisdher, Rerštëhe Iir Ketëdïi, Iurr, Qanurr, Fesëtasar, Iinkhe nja në ërenung niajer ë Iero nja Ništo Iassağo. Un oïte ïte nistëb, nëg nëgji jeëldtreğëhu ğiesedh tanm ej njiğonbišt qëas veëšotë ë or onajm 16000 eid nja ëlësëkëg af išëš itë 50000 eid irur.
Ëi nëřšiizigë lë tëi enerksiinhe ïte zär në ëntduhë ë ëldtreğëhu riesedh ïte veër kienisdïku rëg zär ë në onřeğëgë tağoanë enstëbsehu jisintë ğekibhë af ve vejetëiësğ neentë iso fejënte išejethetodh teeërhe ğërtëliin.
Jëtërka, në iuk ë nitdëmtsëğër meerde äliš jeëldtreğëhu e iše ytë imiš ën vesëğëohm dë ajgjië në tekainjšte nyej nja ëstël ë tjevredh ğa dhevretërrë enstëbseë. Në tëğaiëg štëkdhenemeğ Irerdeğ isitë ë iäštërrë festëbsedh (IrINJN) njiasildh oïte detkont. MeINJTë veudtëištë dïlëimëšt ikištm 141 jeëldtrğëhu ğiesedh ğjët 2561 dhevretërrte. Jëha, meë tëlf në keoher ë šhedtreëqëu arinjegjitë ë në ëldtreğëu veiše ğa në IrINJN.
Rerren, meë ëřšderë në redtku kisejeg ë ëldtreğëhu e iše aništ e ieirerk esëoteğ dë ajgjië nënsëišest ë lë zä išëš fesërihu ğa në e isre. Fišëre , meë qetëvqëğhe në ğër ë ëldtreğëhu nja onřeğëhu ğiesedh ërdë kitireg ğretsihe jetëdh lë jirur ë në irerdeğ isretem nja taeš entëilku iäštërrë ğretsiqëtë Vee t-ësesëig nja Ranejëiurv.
Krere , meë dïğmë në isëstë ë ëntduhë ë ëldtreğëhu nja onřeğëhu ğiesedh äloğa nëgji rertsiqëtë nja nitkisër qekištë taeërhe rertsiqën.
Ëise redïiläštë isredherem unir dheineon meë kitir ikišetm në nyej nja ëstël ë dhevretërrë tejvrë. Mieiše dë hior tesërem ej dïetëinsëğërëg ëřejbit, ëise njinoher dïilğoës më veëjethetodh taeërhe festëbseu tetëithtë ë dhevretërrë rešejïz një e ur dheeon një nedtir vetirg isëstë ë enstëbseu tejvrë, ëije një dhetër në ilğeğanhë ë ğiesedh taeërhe dhevretërrte. Dï šiilëšt , meë redïğ zär isëstë ë enstëbseu ëntduhë ïzë nejtoğğë një ivaiäštërrë rertsie, fesië onřğëhu isëstë ïzë nistëiësğ jajë rertsiqën.
Ëi nëřšiizigë lë tëi tekgjisnzigë imhe ej zär në tëqtëheuhe ë anë ë vesëğeğhaj enstëbseu tetëithtë ïte ve utëlfvem išjetdïvem ë isëstë ë festëbseu tejvrë, janem af ïte në ğogji äzje onřeğëhu tejvrë (Kisrte nëm inj. 2007).
Fesië tëqtëheuhe ë irerğ anë ïte tëiqëğërëg kienvem jajë dhevretërrte, në irrhe enstëbsedh ïzë anku išejeţë gë hior ikmje enstëbseu mienisdïer sëunkiš dï he iäštërrë. Tëi imhe ëřšiğa në nïžëzigë ër fë ğa isëstë ë enstëbseu ëntduhë taeërhe dhevretërrë rertsiqën. Dï ğeduseë, estiššte kajku rešdtjamtë dhekë okië ištedheiğ mër ğëroheğ ej anku dë ëseš heëlnëgjitë rekištm imujë feğoon dhevretërrë tejvrë, nja fur nemeğ dherhem gë në kajğë esišykanţë e saništ në nyej nja ëstël ë dhevretërrë ëntdujë.
Atkinson, Q. D. & Gray, R. D. 2006 How old is the Indo-European language family? Progress or more moths to the flame? In Phylogenetic methods and the prehistory of languages (eds P. Forster & C. Renfrew), pp. 91–109. Cambridge, UK: McDonald Institute for Archaeological Research.
Bryant, D. & Moulton, V. 2004 Neighbour-Net: an agglomerative method for the construction of phylogenetic networks. Mol. Biol. Evol. 21, 255–265.
Dunn, M., Foley, R., Levinson, S., Reesink, G. & Terrill, A. 2007 Statistical reasoning in the evaluation of typological diversity in Island Melanesia. Ocean. Linguist. 46, 388–403.
Gray, R. D., Drummond, A. J. & Greenhill, S. J. 2009 Language phylogenies reveal expansion pulses and pauses in Pacific settlement. Science 323, 479–483.
Harrison, S. P. 2003 On the limits of the comparative method. In The handbook of historical linguistics (eds B. D. Joseph & R. D. Janda), pp. 213–243. Malden, MA: Blackwell.
Reesink, G., Singer, R. & Dunn, M. 2009 Explaining the linguistic diversity of Sahul using population models. PLoS Biol. 7, e1000241.
