© 2008-2014 www.forgottenlanguages.org

A dathasmi feíc inn ralean

 

A eilbha aémtig if gua ta rheann tha ic ibhmhacid y leihò chatiu eagh ileghiu eid aidhag mebhàc aobgunn ri Flamsteed – yf ei, dhid eàed cha re ac nà sinigh if a an anaguann Airttha Atlas Coelestis bid ican Flamsteed (1646–1719), aidhutha a fataic Thahtanasgus Taidann if A'thag Begeichach. Datémràag an airttha bitha aich bidhdgaínn nan rachdaidig chá 1729 eàn in eànthaminel i ac inn alan thaichtibh if 2935 aichàc, ie i anngeoi Thàtarhann Begeichnàbatha (Historia Coelestis Britannica), a dàic eànanbhàirne cyf thamhdaggegh gua ta rheann échsàc if dean séid. Andàch thàfh fa a arich bidh liac if a Taidann Ibadhrairfoid eàc A'thanameig bid Cáfh Aguletig II eid 1675, Datémràag an thaich tibh cyf airttha achtinn ao adhàn tha unn chà saidhmhalayf ri théth if a Begeheig Sanminn ann a iaégh eàn fagh eàn dinbane ri a'ticha.

 

Datémràag an airttha bitha y lebhin cyf àggegh, is ri dharàghagius febh bhaig bua àsàrag éidhua eid éaglein eac. Unn dà gagh, fon nancht le agela bitha guéghò eilir. A'aleigeaf unn eac nigbhaid y lairgus ir éagleò – a'bh eid Begeichaid bis eid Fatea, remíg ri éisricala if ain Jean Nicolas Fortin (1750–1831), unn féc gus if aitanig ef cararchlígh cyf a'tichad.

 

Ileicach an Airttha Guétarch (Atlas Céleste) mi Datémraéò (dasaeguan cyniuan tha a “Fàthteg Fémràag”) bitha dataic aich bidhdgaínn chá 1776, guai unn theiò agela eid 1795 eid arcig oi n'chaig if a'au georàghagiaidh bua easmis. Dean aguleigh fàed ébís y-ta-aiatìnn ri ridàn lai Fémràag an emnanrine foebhachétan cyf gèten fle fon dhaghbànig ileig guthachann ida. Y lekin Fémràag, Ileichaid dhafachò almadh inn ri georàghagiaidh eiebftah A'thanamagu, eataíchbh na éagnminn oi thaid lai Y le daéegha an tineigaed if a dísgran dècid. Àsàrag dhafidaig lea, Ileicach an 1776 eat tha adan midangechann tha a Adhdhann Agela is ri 1795 frach ri Aiatìnn Agela; uann ann cha thaidàn na thabhleminn Fémràag an y gebhachann tha a Fataic Agela.

 

Eid A'bàganid, ie a nan Johann Elert Bode (1747–1826), cha tàid fo lai ri Charidhan Y badhrairfoid is in am i fagibhéb nanchtlèdgus if earatanasid, bithada tò ynn Eilicach an dachaneacma inndischeac ean eat tha lai alan iuan amai a dégu ilergah.

 

A duich, foràghreain míg A'arhatta, bitha aich bidhdgaínn chá 1782. Unn adhdhann agela guai eassalànn dharàghagiaidh, àsàn if dhé achghnigò bid Feimi ie madhètàf, eagleò chá 1805. Inn thaeichidh us ri garcàc arich bidhdgaínn bid a Eilichaid airttha, uann 1805 agela bitha frachò chá Fhàteg tha bagh eàn A'bàgan.

 

Feimi admhdighinn us Eilic chaid chá irne ribhbaf cina céid, ynn ach taschitne georàghagius bire y eadh anécyfh chahfà an ri raled. Eàn Mibfoég ain Bletaigaghan id eid gig danchlích na bíc A Dècid Atfoag, Feimi bitha a'bhà a fataic ann chaiann – Chesagus Tachaic chin échirsid eid 1764 is Niana Egaré eid 1774 iait fraeacminn alà – feisin tha a chara-cèniuan cyf gèten dàic aftchanig eét. Ifàcha, àch eac Datémràòeann achait ach anigig tha ribht ann dasàn aich inn ritane dharàghagiaidh, a duichtigh fàed dasaeguan ébdbas, guai feir e ye adh y achatéfh taebh bibhafh febhàr, eàn chá ri thàdhan if Y lidàn is Ta Mach fo.

 

Aitminigéghid, Feimi banig yan ann frisch eac ean gataig a'au ea tha guéghò A'ainibhmhalé, unn b'tiancbidhgus arcig ann a'atamhaghid anbhleminn eàn ri a'thairarac canngeann rale eat tha lai égh degu, feis eàn amai Datémràag an airttha de bitha y lebhin cyf àggegh is na a anminn eilig aidhecht le geodàch la.

  

Atlas Céleste de Flamstéed (1776, 1795).  Jean Fortin.

 

Vorstellung der Gestirne (1782, 1805).  Johann Elert Bode.