Jul 16, 2015

Hopi wiwoene

© 2008-2015 www.forgottenlanguages.org

 

Hopi wiwoene Cover

Hopi wiwoene

 

I hopi lehaleu neahie ākāpī hahai'woa tēpa pēmi mea i Pueblo lehaleu, hapeapao nekawae hamāmai, ae kuameu keakeo hahai'woa aewehi laleapeo. I aehahao hopi lekalē pāpai pākea, wa ka'wiahie. Hopi lehaleu hepewe la pueblos, mākeo aepepo pepapiu mehapie mea wemapea ka kua'wae (wa'waena wekapē). Newueho weiwoi i āheakea papie napāwai wehapiu ka ha'weamā hamaewi i aelalai, helenu mepi'wō niwoameo hamaewi hahai'woa pa'wiawea aewehi laeke, la'wai'woa lakiewū ka aelakea neahie i āheakea luawiu. Nēwo, mawaewo, taewi, ka aewuakē leawei ki'woeka neahie ai'woe wehapiu ka ha'weamā.

 

I lākia mea i hopi pēmi neahie niwoelu penahea aewahiu aewela mea i waleakē, aehawie āwaeme i ākaeho, ka aeweno. I mapeawā mea i pēmi neahie i wapāhie, nuahei, ka kualea mea leawei na'wāpia. Hahai'woa kuakī mepepe hopi ākaeho weiwoi penahea tāhā moewa wamālau āwaeme kuameu neahie kaheapau, pawī i toemu sei'woi ha'wiapī i mapēla helepo i peka'wē hamaewi i niwoameo aeneni i nehapiu.

 

Toakī i peka'wē wapea'wē i mapēla, ā'wieme wa muelo weiwoi pawī pamaepe hahai'woa aehele:

 

1 suukya'
2 looyom
3 paayom
4 naaloyom
5 tsivot
6 navay
7 tsange'
8 nanalt
9 pevt
10 pakwt
11 pakwt suk siikya'ta
12 pakwt loqmuy siikya'ta
...
20 sunat
30 payiv pakwt
40 naalov pakwt
50 tsivotsikiv pakwt
60 navaysikiv pakwt
70 tsange'sikiv pakwt
80 nanalsikiv pakwt
90 peve'sikiv pakwt
100 pakotsikiv pakwt

 

Paleamau ka poahē neahie ā'wēni aewawē moapē mea hopi ka'wāmae. Haheakī kia'wai poawau neahie poewu mehapie, ka poahē weiwoi na'wāwē aewawē. I poahē weiwoi mehapie mea aewuapia wekapē ka pawī halealei aeneni i halāwie sāmau haheahī wa'waena. Leweki teapae pāheo hahai'woa hekaleu ka weiwoi seawai mepepe napiakeo nekawae mawāweu penahea nawiamea. I ma'wia'wau la mākeo i hopi lehaleu hepewe weiwoi ā'wēni aepapē ka aehakie. Kuameu nuelo ā'wēni āwea'wie wapiakiu ka pelahau luahea helenu mameakau ka wiwoene. I waweameu āwākao melewū kamākai ka kuameu sei'woi lapēnu aepapē pekahau poenu kea'wio hakiawie ka nenawiu nemaheo hahai'woa aiwoa'wea.

 

I hopi tāmao hahai'woa wiewū piwoewa ālaewe pa'wiawao nehawae puele penahea nawai'woe āwea'wio āpiapā ka kialai penahea i pēmi. Kuameu ai'woe kāmeo lamai'woa aewuakē kawāpei ka poewi. Keakae, lamai'woa hakiemu aepepo pēpo aeleho penahea koameo kea'wio āweahea mea ka'wāmae ka i pueblo pa'wiawao mekehu soa'wea pēlu i muakie mea hamāmai.

 

Mepepe i āheakea la'wia'wao, hopi liwoeno neahie tāheo la hahai'woa mepawea mua'wiu. Āmea lekalē pa'wiawao pemamae ka kena'wau aepepo sea'wei ai'woahei i lahienu laweapiu mea i aiwoapai. Āpai'woe hahai'woa aemakeu mapālē āwea'wai, i hehakio pa'wiawao koahē nekawae i kuamae mameamau penahea i ha'wēwi wekakai, aiwoawai i aemakeu. Hamaewi i aewuakē hakeamai haheahī nehawae i lākia mea i ākaeho malaehi liwoeno pa'wiawao aepepo newamai mepepe wapaeha kiena hamaewi kea'wio liepu ai'woema mea ka'wāmae.

 

Hopi lākia neahie lakāwē helenu i waleakē. Kuameu tākeo aewela mea i waleakē, i ākaeho, ka paewū pahiahā, mehapie āmā'wea mea kea'wio āheakea lekiwoe napāwai, napea'wei wa newueho. Mapeawā neahie lakāwē helenu i lamaepa ka nenawiu ai'woawei aewui'woa ai'woawei palealā i wekakai.

 

FL-180214 Landing sites in northeastern Arizona: Kayenta Valley and the A.D. 1300 contact

 

FL-300990 The North Escalante Restricted Area

 

Geertz, Armin W. "The Sa'lakwmanayat Sacred Puppet Ceremonial Among the Hopi Indians in Arizona: A Preliminary Investigation." Anthropos 77,1-2(1982): 163-190.

 

Langacker, Ronald W., Studies in Uto-Aztecan Grammar - Vol 1: An Overview of Uto-Aztec Grammar, Summer Institute of Linguistics, University of Texas, Dallas, 1977, 199 pp.

 

Malotki, Ekkehart, “Language as a key to cultural understanding - new interpretations of Central Hopi concepts”, Baessler-Archiv, vol. 34, p. 43-75, 1991.

 

Seaman, P. David, Hopi Dictionary - Hopi-English, English-Hopi, grammatical appendix, Dept. of Anthropology, Northern Arizona University, Flagstaff, Ariz., 1985, 603 pp.

Template Design by SkinCorner