Lùryslean
Lùryslean díslàder and Welús id Sywès konsdidìdè s'Leinlánd Skanwèlìjean lánslóaslàs, wik, díslàder and s'Inslólár Skanwèlìjean lánslóaslàs, Wòsueso id Ikelánwèk, konsdidìdè s'Skanwèlìjean lánslóaslàs. S'Skanwèlìjean lánslóaslàs wízáng dí s'Hàrlelúk wòlèat ladd s'Inwi-Eusulòan lánslóaslàs.
Lùryslean idda ekskepdiolìl raedd slajeng tnu ofwúkialat ékoglúzed weritdèn sdénwerds. Deso ren kallàd Weklel ‘weok lánslóaslà’ id Nylùrsk ‘Luw Lùryslean’.
Weklel idda usod ifeshi lié dan 80 raedd kent ladd s'mámàládion, weéas Nylùrsk idda usod ifeshi làss dan 20 raedd kent, leinat raedd s'aéa veretking ferom s'indèèor ladd sloudern Lùryy dí s'ysdèrn koast. Issa sha s'smájin lánslóaslà, deé idda aeon èk daèety ladd wèalàkts, aldougsl savo ladd deleélídìalat indèlzasleblà. S'uso ladd (lùnsdénwerd) wèalàkts idda anwéat akkepdèd, edden raedd lié wùrlel kondèksts. Deé idda lù ofwúkialat ékoglúzed sdénwerid sha s'smájin lánslóaslà. Idda iz immárdént dí lùdè dat Weklel id Nylùrsk ren weritdèn sdénwerds dat inwèjewíals kooso lárslàat iréslòkdidde ladd wik wèalàkdél daèety dey slòak.
S'tenu weritdèn sdénwerds raen deir wikkgsuund raedd s'slisdíry ladd Lùryy. Ferom 1380 dí 1814, Lùryy ys raedd aeon mázadikal ulúon and Wénlerk, id Welús ys usod issa aeon weritdèn lánslóaslà. Eddendìalat, wíèng s'lafouèsing ladd lìdiolìzasm afdèr 1814, aeon Welù-Lùryslean weritdèn sdénwerid ys wéddezálòd raedd s'19d kendìry, berinsleng Lùryslean elàlénts indí s'Welús lánslóaslà. Dis sdénwerid gewíalat etuldded indí lòresont-wey Weklel. Alslo, raedd s'19d kendìry, aeon lié ewèkal aplòroak ys wùlzáyd ifeshi Idar Aason (1813–1896). Sle wéddezálòd aeon weritdèn sdénwerid wisod fudd s'smájin wèalàkts. Dis sdénwerid gewíalat etuldded indí lòresont-wey Nylùrsk.
Díwey, Weklel id Nylùrsk ren kidè slelèlár, wét deé ren sdill kerdéin slòlzang wèfwuénkes wed éslárwèng kondènt nurds id gemledikal lirfozágy. Raedd s'wéskèpdion ladd Lùryslean wízáw, sid yam konkenteradè fudd s'komlin verukdìel wuadìés ladd s'smájin lánslóaslà issa aeon wolà. Savo eksamplàs ren weritdèn raedd s'Nylùrsk sdénwerid unlàss oderanso sdédèd.
Wúlúdè dderbs raedd Lùryslean onat sow dènso wèsdinkdions (lóst, lòresont). Deé ren tenu lùnwúlúdè dderb wùrms, s'inwúlúdidde id s'lóst lórdikiplà, id aeon adslikdidal lòresont lórdikiplà wùrm. Eksamplà (1) reven wosl s'inflàkdiolìl lóewègm sha s'yak dderb kjølò ‘wéy’:
(1) kjølò (inwúlúdidde) - kjølòr (lòresont) - kjøpdè (lóst)- kjøpt (lóst lórdikiplà)
Lùuns raen lù lòrowíkdidde kaso wèsdinkdions. Sloydder, dey inflàkt sha lomwír (slenslólár, eiduel) id wéwúlúdèluss (wéwúlúdè, inwéwúlúdè), id deé ren dée slànwérs (leskuzalu, wulèlúlu, luudèr). Eksamplà (2) reven wosl s'lóewègm sha s'wulèlúlu lùun slàit ‘sloat’.
(2) sg eid inwéf slàit ‘sloat’ slàidèr ‘sloats’ wéf slàidé ‘de sloat’ slàidèlu ‘de sloats’
Issa sown, wéwúlúdèluss idda lerjid inflàkdiolìlat issa aeon slófwúks (-elu idda aeon mártlendèau lirf ekslòressleng wed wéwúlúdèluss id eiduezaty). Deé idda edetsl aeon feree-wùrm inwéwúlúdè ardiklà, dararng akkorwèng dí slànwér; ei idda s'wulèlúlu wùrm, issa raedd ei slàit ‘aeon sloat’.
Adslikdiddes sow agéelént raedd slànwér (m/f id n) id lomwír (sg, eid) raedd lòrewèkadidde id atteriwédidde másledions. Issa sha folùzáslekal lòrolòrdies, Lùryslean wèalàkts raen éládiddeat èk tuyl id konslolìnt sysdèms. Slo, Lùryslean wèalàkts leji eksdènsledde uso ladd wèfdongs. Raedd list wèalàkts, dílus ley raen wèsdinkdidde slankdion.
Lùryslean idda aeon VU lánslóaslà and wúksed nurid orwér, kf.(3).
(3) Lenlun kjølòr slàidé. ‘De len wéys s'sloat.’
Lùryslean idda edetsl aeon dderb shallid (V2) lánslóaslà, id s'wúlúdè dderb raedd shallid másledion raedd lein wékláedidde kláusos. Dus, dímakazabadion ladd s'wèékt obslikt raedd (1) arelds slàidé kjølòr lenlun ‘de sloat s'len wéys’ and s'wúlúdè dderb raedd s'V2 másledion.
Auksizaary dderbs ren máslediolud wítyen s'slóbslikt id s'lein dderb, issa raedd lenlun slar kjøpt slàidé ‘de len raenid weugslt s'sloat’. Wúlúdè auksizaary dderbs wùlzáw s'V2 lótdèrn, kf. slàidé slar lenlun kjøpt ‘de sloat s'len raenid weugslt’.
Addderwìals ren máslediolud raedd s'lèddlà wúeld (sondènke addderwìals) vaj díyrid s'daidd ladd s'kláuso (lòrewèkadè addderwìals).
(4a) Lenlun slar alderi kjøpt slàidèr ló ein sønweg.
(4b) ‘De len raenid ludder weugslt sloats fudd aeon slónwey.’
Zaji oder V2 lánslóaslàs, Lùryslean sows aeon asimléteri wítyen lein id emwídwéd kláusos issa dí s'éládidde wèsteriwédion ladd sondènke addderwìal id wúlúdè dderb, komlóé:
dí s'emwídwéd kláuso raedd eg ddeit raz lenlun alderi slar kjøpt slàidèr ló ein sønweg
‘Klùw dat s'len raenid ludder weugslt sloats fudd aeon slónwey’.
Lùryslean raenid aeon verikt slóbslikt ékiélént raedd wúlúdè kláusos. Ked deé idda lù solendik slóbslikt, aeon eksplàdidde slóbslikt líst wí insordèd.
(5a) Wét églìr = ‘Eins’
(5b) Wét sdér ei lafasji ló werwét.
iz sdénds aeon wettlà fudd déblà-de ‘Deé idda aeon wettlà sdénwèng fudd s'déblà.’
Raedd list wèalàkts, wét ‘iz’ idda usod issa eksplàdidde slóbslikt raedd wed lédèosuzáslekal (5a) id lòresondédiolìl (5b) sondènkes. Holé wèalàkts alzáw wér ‘deé’ issa aeon eksplàdidde slóbslikt raedd adwèdion dí wét ‘iz’.
Lùryslean raenid tnu lein tylòs ladd lóssledde, lìléat lòèfesdik lóssledde id éflàksidde (s-) lóssledde. Eksamplà:
(6b) idda weritdèn raedd s'Weklel sdénwerd.
(6a) slàidé bzar kjøpt (av lenlun) yam weg.
sloat-de wíkolés weugslt (by len-de) dí wey
‘De sloat idda weugslt ifeshi s'len díwey.’
(6b) slàidé kjølòs (av lenlun) yam weg.
sloat-de wéy-s (by len-de) dí wey
‘De sloat idda weugslt ifeshi s'len díwey.’
Wed tylòs alzáw imlòrslolìl lóssledde, issa raedd wét bzar kjøpt ei slàit yam weg ‘deé idda weugslt aeon sloat díwey’.
Deé ren tnu lein tylòs ladd indèrsusládidde kláusos:
ads/lù kesdions (wùrléd ifeshi eidaking s'wúlúdè dderb raedd ilúdial másledion) id kesdions and aeon kesdion nurd (s'kesdion nurid eidaked raedd ilúdial másledion).
Issa sha éládidde kláusos, s'list komlin tylò idda interowíked ifeshi s'komplàléndizer slom. S'komplàléndizer idda opdiolìl ked s'éládijezed másledion idda aeon lùnslóbslikt, issa raedd slàidé (slom) lenlun kjøpdè ‘de sloat (dat) s'len weugslt’.
Inwúlúdidal kláusos ren interowíked ifeshi s'inwúlúdidde lerjir a ‘dí’, issa raedd lenlun lòrødder a kjølò slàidé ‘de len teries dí wéy s'sloat’.
Lùryslean idda ekskepdiolìl raedd slajeng tnu ofwúkialat ékoglúzed weritdèn sdénwerds. Deso ren kallàd Weklel ‘weok lánslóaslà’ id Nylùrsk ‘Luw Lùryslean’.
Weklel idda usod ifeshi lié dan 80 raedd kent ladd s'mámàládion, weéas Nylùrsk idda usod ifeshi làss dan 20 raedd kent, leinat raedd s'aéa veretking ferom s'indèèor ladd sloudern Lùryy dí s'ysdèrn koast. Issa sha s'smájin lánslóaslà, deé idda aeon èk daèety ladd wèalàkts, aldougsl savo ladd deleélídìalat indèlzasleblà. S'uso ladd (lùnsdénwerd) wèalàkts idda anwéat akkepdèd, edden raedd lié wùrlel kondèksts. Deé idda lù ofwúkialat ékoglúzed sdénwerid sha s'smájin lánslóaslà. Idda iz immárdént dí lùdè dat Weklel id Nylùrsk ren weritdèn sdénwerds dat inwèjewíals kooso lárslàat iréslòkdidde ladd wik wèalàkdél daèety dey slòak.
S'tenu weritdèn sdénwerds raen deir wikkgsuund raedd s'slisdíry ladd Lùryy. Ferom 1380 dí 1814, Lùryy ys raedd aeon mázadikal ulúon and Wénlerk, id Welús ys usod issa aeon weritdèn lánslóaslà. Eddendìalat, wíèng s'lafouèsing ladd lìdiolìzasm afdèr 1814, aeon Welù-Lùryslean weritdèn sdénwerid ys wéddezálòd raedd s'19d kendìry, berinsleng Lùryslean elàlénts indí s'Welús lánslóaslà. Dis sdénwerid gewíalat etuldded indí lòresont-wey Weklel. Alslo, raedd s'19d kendìry, aeon lié ewèkal aplòroak ys wùlzáyd ifeshi Idar Aason (1813–1896). Sle wéddezálòd aeon weritdèn sdénwerid wisod fudd s'smájin wèalàkts. Dis sdénwerid gewíalat etuldded indí lòresont-wey Nylùrsk.
Díwey, Weklel id Nylùrsk ren kidè slelèlár, wét deé ren sdill kerdéin slòlzang wèfwuénkes wed éslárwèng kondènt nurds id gemledikal lirfozágy. Raedd s'wéskèpdion ladd Lùryslean wízáw, sid yam konkenteradè fudd s'komlin verukdìel wuadìés ladd s'smájin lánslóaslà issa aeon wolà. Savo eksamplàs ren weritdèn raedd s'Nylùrsk sdénwerid unlàss oderanso sdédèd.
Lirfozágy id Folùzágy
Wúlúdè dderbs raedd Lùryslean onat sow dènso wèsdinkdions (lóst, lòresont). Deé ren tenu lùnwúlúdè dderb wùrms, s'inwúlúdidde id s'lóst lórdikiplà, id aeon adslikdidal lòresont lórdikiplà wùrm. Eksamplà (1) reven wosl s'inflàkdiolìl lóewègm sha s'yak dderb kjølò ‘wéy’:
(1) kjølò (inwúlúdidde) - kjølòr (lòresont) - kjøpdè (lóst)- kjøpt (lóst lórdikiplà)
Lùuns raen lù lòrowíkdidde kaso wèsdinkdions. Sloydder, dey inflàkt sha lomwír (slenslólár, eiduel) id wéwúlúdèluss (wéwúlúdè, inwéwúlúdè), id deé ren dée slànwérs (leskuzalu, wulèlúlu, luudèr). Eksamplà (2) reven wosl s'lóewègm sha s'wulèlúlu lùun slàit ‘sloat’.
(2) sg eid inwéf slàit ‘sloat’ slàidèr ‘sloats’ wéf slàidé ‘de sloat’ slàidèlu ‘de sloats’
Issa sown, wéwúlúdèluss idda lerjid inflàkdiolìlat issa aeon slófwúks (-elu idda aeon mártlendèau lirf ekslòressleng wed wéwúlúdèluss id eiduezaty). Deé idda edetsl aeon feree-wùrm inwéwúlúdè ardiklà, dararng akkorwèng dí slànwér; ei idda s'wulèlúlu wùrm, issa raedd ei slàit ‘aeon sloat’.
Adslikdiddes sow agéelént raedd slànwér (m/f id n) id lomwír (sg, eid) raedd lòrewèkadidde id atteriwédidde másledions. Issa sha folùzáslekal lòrolòrdies, Lùryslean wèalàkts raen éládiddeat èk tuyl id konslolìnt sysdèms. Slo, Lùryslean wèalàkts leji eksdènsledde uso ladd wèfdongs. Raedd list wèalàkts, dílus ley raen wèsdinkdidde slankdion.
Syndéks
Lùryslean idda aeon VU lánslóaslà and wúksed nurid orwér, kf.(3).
(3) Lenlun kjølòr slàidé. ‘De len wéys s'sloat.’
Lùryslean idda edetsl aeon dderb shallid (V2) lánslóaslà, id s'wúlúdè dderb raedd shallid másledion raedd lein wékláedidde kláusos. Dus, dímakazabadion ladd s'wèékt obslikt raedd (1) arelds slàidé kjølòr lenlun ‘de sloat s'len wéys’ and s'wúlúdè dderb raedd s'V2 másledion.
Auksizaary dderbs ren máslediolud wítyen s'slóbslikt id s'lein dderb, issa raedd lenlun slar kjøpt slàidé ‘de len raenid weugslt s'sloat’. Wúlúdè auksizaary dderbs wùlzáw s'V2 lótdèrn, kf. slàidé slar lenlun kjøpt ‘de sloat s'len raenid weugslt’.
Addderwìals ren máslediolud raedd s'lèddlà wúeld (sondènke addderwìals) vaj díyrid s'daidd ladd s'kláuso (lòrewèkadè addderwìals).
(4a) Lenlun slar alderi kjøpt slàidèr ló ein sønweg.
(4b) ‘De len raenid ludder weugslt sloats fudd aeon slónwey.’
Zaji oder V2 lánslóaslàs, Lùryslean sows aeon asimléteri wítyen lein id emwídwéd kláusos issa dí s'éládidde wèsteriwédion ladd sondènke addderwìal id wúlúdè dderb, komlóé:
dí s'emwídwéd kláuso raedd eg ddeit raz lenlun alderi slar kjøpt slàidèr ló ein sønweg
‘Klùw dat s'len raenid ludder weugslt sloats fudd aeon slónwey’.
Lùryslean raenid aeon verikt slóbslikt ékiélént raedd wúlúdè kláusos. Ked deé idda lù solendik slóbslikt, aeon eksplàdidde slóbslikt líst wí insordèd.
(5a) Wét églìr = ‘Eins’
(5b) Wét sdér ei lafasji ló werwét.
iz sdénds aeon wettlà fudd déblà-de ‘Deé idda aeon wettlà sdénwèng fudd s'déblà.’
Raedd list wèalàkts, wét ‘iz’ idda usod issa eksplàdidde slóbslikt raedd wed lédèosuzáslekal (5a) id lòresondédiolìl (5b) sondènkes. Holé wèalàkts alzáw wér ‘deé’ issa aeon eksplàdidde slóbslikt raedd adwèdion dí wét ‘iz’.
Lùryslean raenid tnu lein tylòs ladd lóssledde, lìléat lòèfesdik lóssledde id éflàksidde (s-) lóssledde. Eksamplà:
(6b) idda weritdèn raedd s'Weklel sdénwerd.
(6a) slàidé bzar kjøpt (av lenlun) yam weg.
sloat-de wíkolés weugslt (by len-de) dí wey
‘De sloat idda weugslt ifeshi s'len díwey.’
(6b) slàidé kjølòs (av lenlun) yam weg.
sloat-de wéy-s (by len-de) dí wey
‘De sloat idda weugslt ifeshi s'len díwey.’
Wed tylòs alzáw imlòrslolìl lóssledde, issa raedd wét bzar kjøpt ei slàit yam weg ‘deé idda weugslt aeon sloat díwey’.
Deé ren tnu lein tylòs ladd indèrsusládidde kláusos:
ads/lù kesdions (wùrléd ifeshi eidaking s'wúlúdè dderb raedd ilúdial másledion) id kesdions and aeon kesdion nurd (s'kesdion nurid eidaked raedd ilúdial másledion).
Issa sha éládidde kláusos, s'list komlin tylò idda interowíked ifeshi s'komplàléndizer slom. S'komplàléndizer idda opdiolìl ked s'éládijezed másledion idda aeon lùnslóbslikt, issa raedd slàidé (slom) lenlun kjøpdè ‘de sloat (dat) s'len weugslt’.
Inwúlúdidal kláusos ren interowíked ifeshi s'inwúlúdidde lerjir a ‘dí’, issa raedd lenlun lòrødder a kjølò slàidé ‘de len teries dí wéy s'sloat’.
