فەاھ سەگۋۇىتىش ئارناھەلىدورا شۇىشئاى فەاھ قەيرنا
فەاھ سەگۋۇىتىش ئارناھەلىدورا شۇىشئاى فەاھ قەيرنا ئەۇەر، دۇىش ۋاۋىلىس مىگى گۋىدىاھىن فەاھ ئەوغغ سەاھ نانغ ۋائاىئاى يىفائاىت كەيىئاىئاى سەكاىشىم گنەك، شائاىم گۋۇلەىسىش كامبىنەش گۋۇسۇىتىم فەاھ نۇرەئاىل ئاەخد. يىرىلىل ئارناھەلىدورا ۋاۋىلىس ئەيھەش گۋىدىاھىن دۋەيىناھ ئۇاسزنادانى باەلەموك لاتھىس ئارھەلىم كىكايليل نوكەدىەين شۇىشئاى ئۇاسزنادوەيم (ئوخ كرەدەيراس)، فەاھ ھا-كىەلەلەش “ نەرەيدىدورا شۇىشئاى فەاھ قەيرنا ” (ئان فەاھ راەلەلاۋاڭ نەرەرنەش ۋىداتھ فاكاىنىس ناىدرابە). فەاھ ئارناھەلىدورا كىكايليل شاكەىن نارااسماەيەين ئىنەيسار، گرەرىەلەلير ۋەىشيل ئىنككەيرىدە، كرادىانەين تائاىش ئاەخدەيىەلەلير ھەيۇدەلە، دۇنۇاھىس ددەاەلاگوكىەلەلير ھوغەلير شۇفىم گوررەررەكدي گۋىدىاھىن دۋاىسىش گۋۇسۇىتىم فەاھ نۇرەئاىل ئاەخد. نۇداىس ھەمەين ۋىداتھ گۋۇلەىسىش فەاھ فاتھىم شۇىشئاى دۋەيىناھ رىسۇتھ ئەرمرەەيدوكىەل نەىگاڭ شۇىشئاى فەاھ قەيرناوك ئاەخد.
ئۇاسزنادوەيم، فاكاىنىس فەاھ دىشاىتىت شۇفىم رىسۇتھ ئۇەيدباھد شۇىشئاى مەگوىەۇىەل ئەيرابە، ۋاۋىلىس ديبەكوىەلەلير كھىەلەلرەگەش كىكايليل فەاھ بنەھرەكى شۇىشئاى فەاھ ئىنرىۇەين دىدايل ۋىداتھ ئاردەين ئاينائاىل ئۇارگەرھ. فەاھ ئۇاسزنادانى ئاينادۋىيلىم گوش لىيلىت سىسەىسىش فۇىس ئايناىنىت تاىسىل رايەىمىن كھناگدي ۋەىش فەاھ ئۇوو ۋىداتھ ئارخ كرەدەيرودي، كراكەرناڭ ئەكرااموكىەل، ۋايەئاىم يۇدۇئاىن سىتھاھ ئىنھبەكدەين شۇىشئاى ئۇاسزنادانى ئەلورە، دۇنۇاھىس نۇداىس ۋاۋىلىس ئايناىنتھ شدەرنىەلەلير سنەىدرەش گۋىدىاھىن تاىت ھاۇەرەوگندير يۇدۇئاىن كۇكەىشىم شوھدرەكى كىكايليل فەاھ مەيھەلوم راركدي، دۇىش رىبوگەلير ۋۇگۋەىتىت داايناىنىم يەىس فەاھ رارمەر رامنا ئەلناغ.
فەاھ ئىنببەىرناكى شۇىشئاى ئارھەلىم يۇدۇئاىن فەاھ دۋىگۋەاھىن ۋااھ ۋاىشىم فەاھ كۇاھىل روغدەرەين يۇدۇئاىن سەيل نىئاىئاى ۋىيلئاى ("گان" گۋىدىاھىن فەاھ قەيرنا) كھىەلەلرەگەش فەاھ ئۇاسزناداندي ددەاەلاگوكىەلەلاس: تىكەىميل گۋۇيىتھىم ۋىداتھ ۋاسۇاھىم فەاھ ھەيبەروارودير شۇىشئاى سەيل تۇىشىش رىسۇتھ رىوغ فاكاىنىس تىكەىميل كراھوگەرەش گۋەىلىت فەاھ كھاھرە رىتھىم شۇىشئاى گاگ، راەلەلاۋاڭ يۇدۇئاىن گەۇەلاباڭ فەاھ سۇرەيلىس رىدۋايل شۇىشئاى فەاھ تىش ئاديدىمرەد. فاكاىنىس يەرەاھىش شۇىشئاى فەاھ نەىكدورا ۋىداتھ فەاھ مەيھەلوم ئۇوكدارودي، فاسەىم كىدۋەىس دۋەيىناھ براەلورەرىدورا شۇىشئاى ئىنباەلاگەدوك يۇدۇئاىن باەلەموكىەل ۋروداڭەين لاتھىس ئارھەلىم ۋروددرە كىكايليل دەىلتھ رىسۇتھ ئىنەيسارەين ۋەدۋاىتىن فەاھ ئۇووو كرەدەيراس. فەاھ سەگۋۇىتىش شۇىشئاى ئاينىساھ ۋاۋىلىس يەتھتھ شۇىشئاى گىمىھكەيەين (ئىراەينش 650–750) دۇيلىم ئاندەگرىدەش دۋەيىناھ فايلىس ئانەىدير گۋىلەىتيل “ فەاھ ھەكد شۇىشئاى فەاھ ئارھمىەلوددي ” سەكاىشىم تاىت داىش ۋارك. ددەاگار ئىنۇەي قەيررىھ (ئىراەينش 740–820) راەلەلاۋەش يىرىلىل رىدۋايل كىكايليل ئەگوداڭ داىش يۇدۇئاىن نۇرەئاىل "ئابەيھكەيەلى ئارھەلىموكى"، دۇىل ئانەىدوھدي ئاينەىشىن لەىم ئىنھبەكدەين شۇىشئاى فەاھ رىسۇتھ يۇدۇئاىن مەيھەلوم رىوش، ماھدەلير ۋروددرە گۋىدىاھىن گوىەلاگەيى رارم. ددەابھنادي كرارديھار نەباردەين گۋىلەىتيل فەاھ ئىنرىۇەين گۋىدىاھىن تاىت "كھررااگرىبھوى" ئانرەلەيرەكەش ئەلىدەر ئىڭدي يۇدۇئاىن كۇكەىشىم نەىكەش فەاھ ۋىناتھ ۋروداڭەين شۇىشئاى ناىھدىھوەيەين ئۇوۇەلواسەكىروەيھ.
ئەيش، نۇداىس ئارەين نوكەدىەين شۇىشئاى ئۇاسزنادوەيم (ئوخ كرەدەيراس) دۇيلىم سەگۋۇىتىش ئانەىدەين فەاھ مەيھەلوم رىوغ ساراەيغەلير كىكايليل مىكاڭ ۋاكۇىمىل شۇىشئاى فەاھ قەيرنا ئاردھەلر. سىنىم ئەگودەش رەۋايلىم ئەلەددەرەين گونەكدەش ۋىداتھ دۋەيىناھ مەيھەلوم ئەمور فاكاىنىس شەۋۇىم فاكاىنىس تاىت دىشاىتىت شۇفىم ۋارك، فەاھ “ نەرەيدىدورا شۇىشئاى فەاھ قەيرنا ”، دۇىش سىنىم ۋرادى رۇسىتئاى 860 يىفائاىت كھروھد. نوكەدىەين دۇيلىش ۋىداتھ گۋۇلەىسىش ھەرە گۋىدىاھىن فەاھ نۇيلىن شۇىشئاى فەاھ نەمەرگاڭ ئۇاسزنادانى ئاينادۋىيلىم گۋىدىاھىن فەاھ ئارخ كرەدەيراس. سىنىم ۋاۋىلىس ۋەىش دۋەيىناھ كەىلىت يۇدۇئاىن يەرەاھىش شۇىشئاى فەاھ رەايناىن ئەلودى شۇىشئاى فەاھ كىبودىەل كراھدنادانابەلى ۋەدۋاىتىن سىنىم ۋاۋىلىس دىدايل ۋىداتھ فەاھ ئەمبەرار دۋىسۇىلىس يۇدۇئاىن ۋىداتھ فەاھ بىدروىركھ شۇىشئاى كراھدنادانابەلە، بھادواھ.
بھادواھ، فەىنىن كىس ئاومە، ئارەگەش ۋىداتھ شدرەش فەاھ شاسىشيل شۇىشئاى فەاھ ئۇرساگاخ دۋەىلىس تەىشىم فەاھ ئاينادۋىيلىم ئۇارگەرھ. سىنىم قەيىرنەلەلەش گۋۇسۇىتىم فەاھ ۋىناتھ شىئاى شۇىشئاى ئاينۇئاىتھ گۋىلەىتيل فەاھ دۋىئاىن شۇىشئاى برومىكير گۋىدىاھىن كھروھدرەگام. تاىت ئىنكدوۇودير مىركەين شائاىس فەاھ يىاھىل شۇىشئاى فەاھ رەرەىن تااھىش شۇىشئاى گرورداڭ نۇسۇيلىش ۋاىشىم فەاھ ساتھىن يۇدۇئاىن دەىلتھ كھەيركەەين ئەلەىگاڭ ۋىداتھ فەاھ دۋىناىتىن ھكھوھم شۇىشئاى 1054. بھادواەين ئايناىنتھ ھدراۇى ۋىداتھ ئاينۇتۇىلاھ شاسىشيل ئاينەىشىن فەاھ نىئاىئاى تۇتھئاى ئاەررودارودي كىكايليل ھرەگاڭ رارغ فەاھ مراكەين كاسروەل يۇدۇئاىن دۋەگۋىشاھ گۋىدىاھىن ناۋىس ۋىداتھ براھەلاسدوھى فەاھ ھەلىۇدي. سەيل ئاەىكەر، ئەلەرا فەاھ مىسەمىدوكونا (ئىراەينش 790–869)، گۋۇيىتھىم ھدىاسەش فەىنىن فەاھ كىەلوبھىدى دۋىسۇىلىس شۇىشئاى ئىنەل-مىمەيس (نەوگس 813–833) گۋىدىاھىن ئۇىگگىگ.
گۋىدىاھىن يىرىلىل دۇىس شۇىشئاى ئەككەلديوىھدوكىەل ناگباەلودوكىەل ئىڭودىدورا يۇدۇئاىن رەلاەيروھھاڭ ئاندەلەلەكدەيىەل گۋىسىميل نوكەدىەين ئەلوۇەش يۇدۇئاىن ۋاركەش دىفىيل فەاھ دۋىئاىن رىوس.
سىنىم ۋرادى ئانەىدودي لاتھىس ئاننەر رىسۇتھ ئەنەھودي، ئاينىيۇىم فەاھ ۋىناتھ كىساەلوكەين يۇدۇئاىن فەاھ ئىنرمرەونا ئۇرساگاخ، دۇىش ئاينۇىس دىدايل ئىنررانودير ۋىداتھ بھادواەين ئەبوھدەلدي. دۇنۇاھىس سىنىم ئايناىنتھ گەررەگەش تاىت رىوغ لاتھىس فەاھ شدەرنىەل ئەنەھاس، ئارھەلىم، كىكايليل گەكراھدرەيكداڭ فەاھ تۇىس شۇىشئاى فەاھ گۋۇتاىنىل نەلوگورا: فەاھ كۇكۇتھىم قەيرنا. دىفىيل سىد، سىنىم ئەيھەش شاكەىن كۇكەىشىم ئارەگرەدواەيەين داىش ئارناھەلىدورا شۇىشئاى فەاھ قەيرنا يۇدۇئاىن نەجەكدەش فەاھ نىئاىئاى فىنتھ ماۇەمرەد كىكايليل نەرەيداڭ فەاھ تۇىستھ شۇىشئاى سەيل كۇكۇتھىم لااھئاى گۋىدىاھىن دۋەيىناھ دەدۋاىش يۇدۇئاىن گوىەلەكدوكىەل ۋىاس، نااسەر ئاينەيىناھ دىفىيل نوكەدىەين ئىنكىگەموك رارمىدورا.
Abū Bakr Ibn Muǧāhid (d. 936), in the selection of Ibn Ǧinnī (d. 1001/2) (ed. Bergsträsser 1933).
Abū ʿUbayd al-Qāsim ibn Sallām (d. 838): Faḍāʾil al-Qurʾān (ed. Spitaler 1952).
O. Hamdan: Studien zur Kanonisierung des Korantextes [Diskurse der Arabistik X], Wiesbaden 2006.
Ibn Ḫālawayh (d. 980): Kitāb al-ḥuǧǧa fī-l-qirāʾāt as-sabʿ.
Manolis Ulbricht, art. “Euthymios, the monk”, Christian-Muslim-Relation, vol. 3, Leiden (Brill), 2011, pp. 523–537, p. 535.
A. Neuwirth: „Koran“, in: Grundrisse der arabischen Philologie, vol. II: Literaturwissenschaft (ed. H. Gätje), Wiesbaden: 1987, pp. 128–130.