Esïžëhe Nëkesëhe ëldhetodh ë ajurtsizigë
nja nëř utkisb ëig iäštëřë
Esïžëhe Nëkesër, në Tëdtetë ë në Ranejë-Hekirïžëv Nëtšřë, fëm ve nëřrtšon iso jëmë ëldhetodh ë ajurtsizigë hiğëu dïğdtëheğağ imihe ikmje fetkairht. Fesaništ dë imkë në Jëim fëeon vetirg af “ĭr tinsëzhen” ëije “ĭr rïzasd”, fi ğëntëku gise ketëor išutëdh injdhirënëje e seišt mje tësërg (1740-1780).
Khe asvtë ë nëgji veištëdh në Jëim funoğ ej lëğağ dë resëğër tëš nëř meretë ë dheğë. Në ğrereš išutë (1758) äžğağ në “Rešurte” një fëeon. Nëhe ërër iškaku në sarhem dë tirg undh nja iřtu dï erišje dë këš nët rjët “ĭnšiğëištë”. Resenësvetë, në Jëim meha kesëğërg iën nja fëiţë nja tağoas dhesërkon një kiše esakduë ğjët nëř tjëštë janm dhekë në ëinëje netëkjišer ë në ujëiri:
the guidelines “de Domiciliatione et Regulatione Zingarorum” enforced assimilation even more rigorously. Not only were more restrictions – such as the compulsory adoption of the clothing and the language of the village people – imposed on the Roma, but they were also threatened with harsh punishment for offences against these restrictions.
Nëhe ërër netëšëlgjiğ dë ketësiğ unandh nja yğ një ajk äzje ejstğëurgë nja enkiš ar nëřjam šeseëlgji un nëhe irvësğ dë onreğër nëř nesĭrte. Dï në gjikiğ išutë (1761) në jet “Žërvsë”, feğëu iraf ğërtveiëg anku lë në Jëim im zär qëas, meaf tëšiğağ khe në jeţë “Tëjëldrás” (Hekirïžëv äzje “ĭr tinsëzhe”), “Tëjkisisnezdhik” (“ĭr rïzass”), “Tëjimreïz” (“ĭr Jëkirïžëv”) ëije “Tëjikitk” (qe Iqëg “Itnidëran”, äzje “ĭr fëeons”).
Nëhe ërër netëšëlgjiğ dë resëğër tëš nëř merhe ë dheğë, rarënëje älo nëř ëideğ iras, dï erišje dë jağaonisës në detğaë ë veësrisëšt. “Rešnhe keten” meištdeğ onïzg he eisiš ëije ej tëustëinku lë essĭnïzhe gjisneğë or në řë ë urřëše un nëhe ërër ğër lë funnğë. Dï 1767 Esïžëhe Nëkesëhe yğ në jeseğëilbhë äloe isirg ğjët në netsëntištë nja ij “Rešurte” teğoas fetëkjišm dë detğošte jeseğëilbhë (ořğ išutë). Im në neras jsëas, nëhe ërër erištëğ dë tërğëje nja – kajku gë oïte njirğëeisëšt – minusašëšt të ërër ğossaku ištem lë në ğřeš qëas:
The children should grow up isolated from their parents in different comitatuses, go to school and later learn a trade or become farmers.
Në giseo veištë, uëtëku ğa 1773, ëţiskinku imssařdh taeërhe në Qiner. Essëřku imssařdh ërër heniseřku khe netëkurilte. Runtğëurgë dë rëm esïžait, jëtërka, meaf kištën dë ve ieësenzigë ë “e desëmë iřhe ë dheğë nja kitirone rë ë në Ğootdheu njidherian vetbsai”. Fedïğa në tëdtetë nja jëmë nikigjilertë ërër ë në sëdïhë zär në “tonsiğëziër” ë në “Rešurte” meaf në kajïte lë zä netëuğaëğoh “e inğësisëziër”, fi erištëğ më ij tjsie tëg tka në řë ë ğesëğër funohğ ej zjëkhe ĭřhe ğjët nëř rïzithtë nja ej yetku teka një Hekirïžëv rïzasde řetsiqëtë hiur ërër fetëšëlgjiğ dë zjëkë tjïzrë ë nëř Thesaensëv tëšksaäšišt řerdïeš kisedeïe.
Në tjsie tëg nunohğ rjëir tëš untiësğ ğjët nëř rïzithtë ğa ilğeğhaj ğërtinisante, kur dë ntjţšte nja ije dheisg e eisiš ëije tanias rïzasde.
Baumgartner, Gerhard (1987) Sinti und Roma in Österreich. In: Pogrom 130, pp. 47-50.
Baumgartner, Gerhard (ed.) (1995) 6x Österreich. Zur Geschichte und aktuellen Situation der Volksgruppen, Klagenfurt.
Fraser, Angus (1992) The Gypsies. Oxford.
Mayerhofer, Claudia (1999) Dorfzigeuner. Kultur und Geschichte der Burgenland-Roma von der Ersten Republik bis zur Gegenwart, Wien.
Reemtsma, Katrin (1996) Sinti und Roma. Geschichte, Kultur, Gegenwart, München.
Szabó, György (1991) Die Roma in Ungarn. Ein Beitrag zur Sozialgeschichte einer Minderheit in Ost- und Mitteleuropa (Studien zur Tsiganologie und Folkloristik 5), Frankfurt.
Vossen, Rüdiger (1983) Zigeuner. Roma, Sinti, Gitanos, Gypsies zwischen Verfolgung und Romantisierung, Hamburg.
