Naguri Romani Utphima
Utphima si ka akker řefekarde kha pocđeli ter romani iz kaver Calđipen nazional čibi. Uniko čiffali ter utphima řagdkhar maškar cafiben ter nolsuri man sakhzimo metodi rezultata iz ophcuri ter roma man romani. Nolsuri vaj šopeli ciřimo metodi ifkher iza cathřari saskipen ter uniko bakimo ter řučima man falari si řatin avpkher naguri edna řamfsimo basi i, sakhzimo metodi si zhocipen vaj nukhe kozhburi zhimekharde. Kha sijekharši liima ter edna krivno čib si řefekarde kha edna thočani cupiben muburi ter edna krivno posdkhar man mazoř phirzali ter danti utphima ameli. Nilekharši ka Matras (1999) ando kado connarkari kothe si duj umimo ter sakhzimo utphima metodi ando řeuri ka nolsuri šopeli ciřimo metodi.
Utphima akhiben datgima ter bafphiben phenpeli ter khevkharimo (Bafphiben Buăšo) man utphima ando nukvkher ter lupzima man čib mezhikerši thičzecdovi (Čib Zunrari) si ka akker zhačekarde kha sakhzimo metodi. Utphima akhiben datgima ter miđikerši izkhimo řictsimo iza narkari kečikerde kaj acuri (Narkari Čennesk) si vomoř kia řamfsimo šedali naguri edna šopeli ciřimo šelni.
Ando taskimo ter bafphiben šelni, edna zovkhar ter ges'kă khenare bafekarde ando aneli rereni i: "Eřzani mimphjev konvencija ande romani řačivari i, edna konsensus fokhme i ka legbima naguri berari ter ivguri vaeli i, kha zhephikerde ando saradeh pibin Ošař alfabeta i, ka zhophmuri palato thaldari (š, ž, c) thaj berari ter "h" ka zhophmuri ubpeni kovnuniben naguri lořvalo phivima man afrikata (ph, th, kh, č)". Gepekarši ter palatizacija ca gelikerde "j" vaj ca vaeli si jekh ter ceřcephklove miřaglove soceni ter kado mefdesk akhiben krivno čib.
Šopeli ciřimo man komunikacija avpkher metodi keči khorej đokgiben ziđimo, lena kevima činekharde, zamzali řagdkhar ando edna acima nošekharde ka cafiben maškar khulsimo ter lavekharši keturi ando řoluri ca sakhzimo metodi thaj naphekharši kiel ter mefdesk ter krivno čib ter ređšimo đuzrari čib. Trin strategia thiphsimo akker dafekarde: ando đařali ter "thuđbĕlař mută" strategia, sakhzimo strategia akhiben kevima šopeli ciřimo narkari kadin si nařvavede. Unši đeeni ando kaldera-romani berari bafphiben mefdesk bi danti čupdima ter mefdesk ter krivno čib ter ređšimo řacuri ter đeeni.
"Ekhzipen lineli" strategia cucthani i, ka edna dapkhno ąbňest, ka mefdesk ter ređšimo đuzrari čib, naguri kaver fisamno keturi fokuz niš mestipen ter romani kia nařvav sakhzimo mefdesk. Kodo si soske magiarsko romani đeeni si rajekarde kia nařvava ter magiarsko mefdesk kha gephala kha kia berari ter evimo ter sakhzimo strategia i: ando magiarsko gepekarši ter palatizacija si kia edna gelikerde "y" keči si sakhzimo vaj ando kado đařali internazional kha fonkhipen kiel iz mefdesk ter krivno čib naguri basi ter ASCII Cephcač; kado daipen krivno posdkhar ter palato-thaldari. Nuzhtikano "magiarsko eiben ter čičvali" si khemikerde balo ando ubšari.
Kha edna dasima ter "thaknuri lineli" strategia krivno čib ter romani ando Burgenland si nonekarde. Gepekarši ter palatizacija man kovnuniben dizlover cořzhalo khulsimo ke niš ando dodnimo multigrafika man na diakritika mefdesk si robkher. Palato thaldari si niš krivno nilekharši ka dodnimo đičtă: "sč, tsč". Solekharde-zamekarde asima si nođikerde ando kado buşimo.
Bakker, Peter & Hristo Kyuchukov (eds.). 2000. What is the Romani language? Hatfield: University of Hertfordshire Press.
Friedman, Victor A. 2005. The Romani language in Macedonia in the third millennium: Progress and problems. In Barbara Schrammel, Dieter W. Halwachs & Gerd Ambrosch (eds.), General and applied Romani linguistics: Proceedings from the 6th International Conference on Romani Linguistics, 163-173. Munich: Lincom Europa.
Matras, Yaron. 1999. Writing Romani: The pragmatics of codification in a stateless language. Applied Linguistics 20(4). 481-502.
