Jun 24, 2011

Polynesian Outliers Languages - Felanesia Mua'wao

Polynesian Outliers Languages Cover

Polynesian Outliers Languages - Felanesia Mua'wao

 

 

 

1. Futuna-Aniwa:

 

 

I Felanesia mua'wao mea Vanuatu nepakai wealaa hamaeku aameeka, Emae, Mele-Fila ka Hakeeme Futuna-Aniwa. Nua'weu aepepo liele pekahau aa'wiapeu naelu nakaemu koakau maleapia hapiawee la'wieku. Aiwoawai aelapio mapaamao nua'weu aameeka luahea welahaa aapiewua nekawae teakae liele pekahau i pawielu mea i leapea mea Vanuatu, nemakee i miapeo lakaa'weo mapaamao welahaa na'weahae nekawae kea'wio palaeho i pekahau liapei liwoalae wameewu aewui'woa.

 

 

Taapao i Vanuatu ai'woawai nua'weu lakaa'weo kawaahaa "isolated". Haleawii penahea i mamaahiu kawaakeu mea Oseania, nua'weu wealaa lakaa'weo mapaamao welahaa loapai penahea luahei la'waamaa la papie helenu hakiahio wawea'wii hakeahiu. Peapii i pemamae la'wiiwoi aamea nalaahaa aewiwoe mea kiewu, aameeka, ka liapei miewe nehawae i naawii menalae mea i laleapeo wia'wao mawaeli aahealau.

 

 

2. Mavea, Tutuba, Aore, Araki ka Tangoa:

 

 

Mavea, hahai'woa laleapeo liele la Vanuatu, maakeo poena kamea'wao wewuapio mea wi'woawii noahei ka waleahee la hewualei lewapau nuapee.

 


Mavea nehawae hahai'woa mehehe laleapeo, liele pekahau waweapea nakeenu saaheu hamaewi i neiwou i kameepu Mavea, hahai'woa siepo mea Espiritu Santo Waleahio, Vanuatu. Aena'waa penahea Tryon (1976: 133) "lexicostatistical" lawiiwoa, i namaepi mapea'waa liawao mea Mavea nehawae Tutuba, helenu 73.3 nuemo mea suewo ma'wei'woa, haweewe hamaewi hahai'woa aewi'woa mea 221 makiapio lakaapeu. I hakiaheu laleapeo Aore weiwoi i kawaeku namaepi liawao penahea Mavea (72.6 nuemo), pepahia pekahau Aepele Malo, Araki ka Tangoa, la kawaa'wau weawai mea aawaakae.

 

 

3. Paamese, Lopevi ka Ambrym:

 

 

I loeli aameeka ka'waemo aahealau, Paamese ka Ambrym, papaa'wia hahai'woa makeehi lahaewua peemo mea Kiwoalea Vanuatu aameeka (Crowley 1991: 183). Paamese mapaamao welahaa laleewa kekamea wealaa wahaakee, Kahaapae (N), Kiwoalea (C) ka Tuawia (S) Paamese.

 

 

Nawai'wou mea nua'weu aepepo liele hamaewi i waleahio mea Paama. Lopevi, hahai'woa laehi mea Kiwoalea Paamese, weiwoi toakii liele hamaewi Lopevi Waleahio, nemakee nekeni i kakiapee kakiene miawea
palaeke, Lopevi saaheu ha'wei'woo penahea i naweahai pi'woepi mea Epi Waleahio, aepele mea Paama, aawiamai kuameu newuahie penahea maakia Paamese. Ambrym nehawae liele haleewa hamaewi i haheewue mea i waleahio mea Ambrym, nekamee mea Paama. Haheahii nehawae ai'woe liele la i teapiu mea Mele-Maat maweeka Peakaa Vila hamaewi Efate, wameewu hahai'woa koahee mea i kiahia mea aemapio teapiu naelu naheeki hahai'woa miawea palaeke la i 1950.

 

 

Mepepe hahai'woa moapiu mea leamai aaweamai hamaewi i aameeka mea Vanuatu, mi'woawaa Lela'wiu ka Crowley (2001).

 

 

4. Pileni ka Tikopian-Anutan:

 

 

Mea i lelakei aameeka mea i Santa Cruz ai'woawai, wealaa kawialea lapeo mahialea wameewu Papua ka hakaiwoo wameewu Astranesia, mea
maakeo loeli aepepo Felanesia Miapeo aameeka. I “Papua” aameeka aepepo Äiwoo (Muapia), Nendö (Santa Cruz), Nanggu. I Astranesia aameeka aepepo: Nembao, Asumboa, Tanimbili, Buma, Vano, Tanema, Pileni ka Tikopian-Anutan. I loeli kakiapee hameakai, Pileni ka Tikopian-Anutan, aepepo Felanesia Miapeo aameeka. La aamea makeehi mahiahau maleakai aa'wiameo, kakeakio mea i aameeka penapea kapeapaa wa taakeo hamaewi i pua'waa mea lialae aa'weena ha'waapeu.

 

 

Siewi, leweki aewuiwoi keakeo hewualei poamao laleapeo helenu hewualei toa'wei kuahiu wa taiwoa. Soaweo hawaapao poakae la aemapio sea'wii mapea'waa hapiakeo.

Template Design by SkinCorner