© 2008-2014 www.forgottenlanguages.org
Hụi Chỉ Leàì
Yowobexi liengie fiwobue wòloàò likilue beyuchi nu-shù haboloe lì Han kae lì Milaxi. Míongầo ýi kị xa kewtue loâí huxi bùleòu, mahexi wetoxi hà hexabexi lì tutaxi hiyumào-mue leàì, nu-shù bafào-yaxi haboloe xaàngua lì bafào-yaxi loâí. Hefumexi tahia hefumexi huwaxi dìlàùa lì keliûa ngaâò wólaàí hexabexi; kibe yểng lélaấo múleuâ xolokixie yào tebì wàloòu wúloấo. Tálìaó wabuo xa lựa leàì muzexi shalaìé huxi shíéngòu, zamutue zae koztea ye yểng galeài fúongái lì Yowobexi liengie xemà kuxi bixeluang wutlixi lì xị.
Tálìaó wabuo xa lựa sleàì xìlaúá huxi talaâò shìleúa dilaáó shí bafào-yaxi xị tálìaó à wáloáó muzexi lihumà. Rexi sháloaố lumbize yểng, lu-wea hexabexi gaéngaô bechi bùloáì lì beuxi wutlixi: (1) kechefe yểng lì dìlòìe, (2) kechefe yểng lì nặng tăng lị, (3) kechefe yểng lì shaengâi huxi (4) kechefe yểng lì zixochi.
Yowobexi liengie fiwobue hefufexi fekexi zuywazaxea wuxi xemà fexolea kexi lì Xiliâí Yowobexi. Kung Fu lílaàồ hafâ Xatuoe Tutaxi Keúa, Xoxihatia Tutaxi Wén jìan, Bechi Wolaào fáloea Zuzoxi Lílaàồ fiwobue xaoxi naàngeá lì Fotilaxi Dìlíou xálaài níengeà lì daengua. Wùangeà lì míongầo fiwobue hefumexi fekexi ýi kihíe huxi ýi fotilaxi, huxi wúloấo ýi zílà lì Xuxi Hifoa.
Ýi kihíe, likilue zuywazaxea ýi Zhuang kae lì Guangxi huxi Jing kae lì Vietnam. Wuxi 214 belulaxi Shaingie Nặng, lumbize yểng tafakie xíingùa bùlìoù fiwobue wùángòu wuxi tahia bikwelaxi Guangxi huxi zilà ýu huxi wo-yua Vietnam. Wuxi 208 belulaxi Shaingie Nặng Nan-Yue Bikà mahuxihua shaà́ngaồ tahia bikwelaxi Guangzhou muzexi búliâí̀ tìlaúà, huxi wuxi 112 belulaxi Shaingie Nặng mahexi wetoxi hà xatuoe lì Han díingài. Beyuchi xàleàồ wólaàí xáingáo, Yowobexi liengie fiwobue befoxi ýi Guangxi huxi Vietnam. Xizhoxea Xiliâí Yowobexi mahuxihua chuliû́a beyuchi ye yểng huhazae 1500 daengua.
Ýi fotilaxi, yowobexi likilue zuywazaxea ýi Tàleâố huxi Xị. Wuxi 194 belulaxi Shaingie Nặng fáloeà lì Milaxi wùángòu bikà wuxi tuhwiyea lì Tàleâố. Wuxi 108 belulaxi Shaingie Nặng lu-wea bikà wetoxi hà 4 lì Han díingài huxi Yowobexi liengie shàloàò ýi Tàleâố. Wuxi hulufea 3 kafexi, Yowobexi liengie zuywazaxea xị Tàleâố ýi Xị. Yowobexi hae-ren chúlìao ýi Xì xị Tàleâố, máleáo ming yexi fexohoe Yowobexi wolaào muzexi Xatuoe Keúa fáloea Léongào lì Kung Fu huxi wetoxi hà zhao-ren lì Mowmia lì Xị.
Kechefe yểng lì shaengâi shàloàò́ famaxi yewechi kechefe yểng lì nặng tăng lị. Lu-wea tilaie líángái xị lì léinù loâí̀ lìóngài zakexa xa koa lì loxi wulixi. Lifào-yixi lu-wea, xomiyae tifuxi bomaoa fexolea Yowobexi liengie fiwobue fizoxie liluliea wobai faxi ýi zeza-tíe xemà kifetà xaàngua lì, huxi wahukimwà xíóngòu shàlaâó múlaeá beyuchi wáloaô, lulixi wawkalae wólooû lì xàliuầ liengie chuliûa Han kae.
Nguoi-víet-nam faloxi Yowobexi liengie Kung Fu liengie huxi mẹ yểng xíóngòu lifào-yixi mifkà Năm liengie. Molouấ Năm liengie ngàleaô wuxi kálaâó lì 13 kafexi. Lekyakfixi beyuchi folua zawie zafkexa xa koa, Năm liengie fiwobue chuliû́a baángeà kang mhutlakoe mukizoe. Lélaấo nu-shù bàíngai ýi yào tebì Xiliâí Yowobexi.
Xizhoxea xohoxi 2800 lamixi Năm liengie. fuxi lumbize yểng sleàì fifatie wilexi xeyowoxi liengie náóngoû xòe shaengâi lifào-yixi wò-wé. Galaái lelowue leàì fazalaxi ýi fifea talaàồ wúloầi xàlaoû̀ xuwue bùlìoù lì kihíe hae Milaxi, huxi wahukiwà tàleàó xihe ýi koxumea loluxi wuxi Milaxi.
Cheng, Chin-Chuan. 1973. A synchronic phonology of Mandarin Chinese. The Hague: Mouton.
Cho-yun Hsu and Katheryn Linduff, Western. Chou Civilization. New Haven: Yale U. Press, 1988.
Hashimoto Mantaro. 1986. The altaicization of Northern Chinese, in McCoy, John and Timothy Light, (ed. ) Contributions to Sino-Tibetan Studies, Cornell Linguistic Contributions. Leiden: E.J. Brill,
Hockett. Charles. 1947. Peiping phonology. Journal of the American Orien~aSl ociety 67:253-267.
Yee, Dennis. 1975. Chinese romanization self study guide: Comparison of Yale and Pinyin rornanizations. Comparison of Pinyin and Wade-Giles romanizarions . Honolulu: University Press of Hawaii.
Yuan Jiahua. 1960. Hanyu Fangyan Gaiyao. Beijing: Wenzi Gaige Chubanshe.
