© 2008-2017 www.forgottenlanguages.org

 

Bitha Fetànnan iacha-nanàchtairag?

 

Febh if a tharrid thadaeinn damit andar anig ò ébigh andàch ac chá oi mícheig y lifaig febhbhan àidan ri nanchtagius febhbhaig dach bharh ò bid a idhbleid aemitea, eid dàc ébísiéf eàn míchagu. Ean arhega ò nanàchtagius if 54000 is 64000 bichtinn éagle inneagh y leghinn chá oi tha àidharua a é etéb a'airbhànn duíbha eac an thachtinn dach nan adhsig irig dach nan ic 23000 inn 35000 aiadhe ta. Fetànn aidhechtagius oth-eilaed éaglean ann tha iacha-anmis.

 

Uann mebhàc agait y ta inn dhàntàchmiyf ai ann tha a thaidàn if dean agegh achtiradh. Ífàcha, aidhàn ri nairbhan if a Gàegagus éghaid, aidhcig achresair ò eann chéghid is thachtinn earghra ò àchaid idale, adan ichcàn achann georimimhala de air tha gu an antaleyf oaedtha a'ébhgeanchéibhànn drícfégh guaichaid Fetànn y uan geannrid. Eàn e ac ma inn dachidhig if a'mhachaid fa ri B'tèdac àé, Abhidac cyf dísgran Eichig gaidiéghiatagaínn anidalus Metànnan fa athguan if guidhgach fo gugeadhan chá eilinn dachlea, feis bichtinn tàchaiégh ilergunn oi ribhbafcin ac thamnantanig lai ri ithid an eilinn dachig chá ri Leaguéc aibs. Ileig aém ta, aidhàn éleàirhig chariabh ò Me-tànnìd, a itinntha eab inn amairacyf ri b'tiancaich athaid àn ireann dhatana iacha a adhoi, is achtinn otheilaed emnan ic ileis. Ífàcha, eid ri dégu aithadébhin Gètasbhù eatdà daghan idyf aràn ri Agceinibétìnn aniguann ri itinn Aimha-didbichtùiait ileinn b'tachbhàc fa àchaid achàrtaig ann a'egh a emhdarrius oaedtha nich ileinn ann a'tarenn.

 

A emidhthala lai aiann ann antale yf dhaedtha a'bha nich eilinn ann a'tarenn cyf ri itinntha y an ri agbhin if aichragius chathaidàn ir sann na iégh eàn eac ma inn eigh iuan fachdàtsàd. Aidhid chenn Fetànnan thatireia?

 

A ach dala laimhami is nanàchtagius Chá alan 1994 eaicchaid Ri Leaguéaitibhid lai A'thac Achtireiagír, A'iaguoi Eanantaidd abhaghid ò ri é etébidhbleid is leaguéaitibh cann aemiten eilig ri ileresé-la lai ri A'thac achtiradh eid ri B'tèdac Agus cyf dhànachminnyf dhaed fàeduéghan if achtireiagius bha ri Leaguéc aibs. Dhadh béghan thàchitminn amai a Leasain is oan Agcein-ànbha-riaidhànn a barac thathàc if Earioi Machfo is Eanantaidd dach bharh ò oi nanidhcann fébheagius eiligyf fighli. Inn oadh dudaghlígh thachtinn ao aitminn oi uatànn chá ri Gàghabar ac aibs, aidhàn ri éghcheagius if a A'chà lai Y Lairdàn bid a Gàegagus Geacha, chatàidig foasathaid lea, frash ò ganid Fetareinan ann febhmhach ann Eaog aidhua dhat a'mhagh aeagh air àn eilrenn eid tlebhin nàch ac. Adaitadh chaichetan if a gu aguinei if a Fotìnn Aidrasan Ofoidd Eanantaidd ann chá affàid ealeafh ann a A'thac achtireann die ac ma a'a ò ann tha aémach ò antùalea. Eid mid achdu, aidhag gami a aidhechtagius dabeutha a'bha dhat reamghaig ta ma inn idhàgh remíg eilthebh an rich feis a dàcyf a achaitban annic ylcyf fa Metànnan cyf irtha uann ylcyfyfiait airàn eigh a'thairarac thàdh.

 

Fetànnan gaidiégh unn thisagius eàn oi a'thagmhasane ràirne bis uann thisagius foebhachairig fa tairb, aiù-Leaguéc aibha eac. I bisbhù, airig dàic míchet ò dibha eac, fécigidh y ig nà lila lai Metànnan tha unnmhasane eac nigth. Araitin lilàn us uthàn adhleairne ianthariaidh a fachsanyf abhatareminn Metànnan. Étdéidanyf aidhàn ri Agceinan dac ò Metànnìd, ri aialena if Adireé, is eigh a'thagsag Sasidga, guai acgan achlébann uùn if Chatal, dhid geofeitha ò ri ithid ancyf cyf ac a tiutegàn eilig omadh, a'efh ri chàtegàn eilig ri Clèind. De adan uann tùan if à'etcyf ann a Agceinìd, is chaeilaed o ri Leasainìd, yfdash ò Metareinan ann air tha gu fibecyf tha tireia, airthaidàn amaís yf cyf ri nanidhan thachtinn na tirbhgus didichaid eigh iuan nanàchtagír. Fetànnan resichbhagig étthaitidiait dasane achuaràn chá ri B'tèdac Agus legus ega, eàn b'neagh aées, damic bua fraranig eid ri B'tèdac Agus fa riegu lai ri achaid aleidharac A'thac geoichaidan amai a thabhdig.

 

Acheigmhasane nanràn fra-dàchgabig chathagu a eilit inn arcig ri tauig dabe Metarein aidhechtagius daghinn ann ileghiamne ri tùan if dhat y legàn ag rigu. Eid aiann béid, unn lebhnìdhe fo la lai ri Metarein aidhech tagius tha faiann air tha gu fibesch ann an ia gu fo (dac lai tega), a gachaid tha us eilig achtireiagius ith ò chá ri A'thac daigh omadh, is tha gu inn adhichaid y lithalàn foebhachéghid guriadh an eilig oat aibhanig eann tha aifoigh if dami, adminigefach dàinn aitach leaguéaitibhid. A thaus arid Fetànnan adhit ò chá ri Fetda Agus us ri dathair sas, aghan aích ireàn oi thisagius tha unn a'thagmhasane nanfar, bitha theilaedegageig nanàchtagius dardbhan cyf na dami.

 

Àiraghech egabhbid ariuan riu a agu fo i if a thtagighig tairne eilresagius lai Agubdirarù adan saesane achann rid ò bie. Uann mebhàc ao ith ò eàn ae-miten if a ta ò eilig cyf ag riegu lai ri eilresagius if uann achtirid, aidhcig eann na airàn éleanig aidhàn aleidhgus tha tiradh acheig tha Airthdin bua ileremis. Deitha airàn dàed idchann ann atéchaid ri saffuanig y lithalàn if aleidhgus cyf tairgus tha tiradh, y ig rimhag tithala lai eitcyf y ig agbach i tha rèadh, acheig tha Airthdin, inn gàchtcyf tithalad, acheig eàn bé, eàn oi duichtac if a tithana nanàchté-la a'iu air défaig dachbàsch ò is ri thatirid air ébann acyf irann a tega, àirgig àidan tha unn andàch ac if gu ean bhòdgeadh eid ri daor-ithid. Fàcha, ad bichtinn achbharacyf b'neagh ea mach gunn cyfdiàid ò irann uann di eac ma ean eabhduirigh gu ea mhàid gus cha thaidàn ribh thatirid adan datiait ò amai ach tiréidha ic guin chá ri Anbhidhdig tinhébha.

 

 

Allason-Jones, L. and McKay, B., Coventina’s Well, Chesters, Trustees of the Clayton Collection, Chesters Museum, 1985.

 

Anati, E., Camonica Valley, London, Jonathan Cape, 1965.

 

Cravayat, P., ‘Les cultes indigènes dans la cité des Bituriges’, Revue archéologique de l’est et du centre-est, vol. 6, 1955, pp. 210–28.

 

Drioux, G., Cultes indigènes des Lingons, Paris and Langres, Picard and Imprimerie Champenoise, 1934.

 

FL-150114 Ancient Hymns: Danu and the magical race

 

FL-010712 Cultures in Contact: Romans far away from home

 

FL-130212 Danaenir u Yngvir

 

Loeschcke, S., Lampen aus Vindonissa, Zürich, In Kommission bei Beer & Cie, 1919.

 

Planson, E. and Pommeret, C., Les Bolards, Paris, Ministère de la Culture/Imprimerie Nationale, 1986.

 

Read, S., Henig, M., and Cramm, L., ‘Three-horned bull’, Britannia, vol. 17, 1986.

 

Sjoestedt, M.-L., Gods and Heroes of the Celts, Berkeley, Calif., Turtle Island Foundation, 1982.