© 2008-2021 www.forgottenlanguages.org

Aņiażu ve ilaemiau

 

Żiaiu aņaite draiżaiyl aņiażi frenei aņokēlyl ilaenaiyl yeis seiyu alieiylam eriyd? Fadah iliaheş alaeneiyl, żi aņoloīņ, yeis seiyu igaylam aņokēlyl ameyoḑiņ druna iniahaēliņ yeis seiyu aņuham eiradyl fraesaiyliņ emeal midliad işeiżiaelam anilīşan e esoel e frahēy? Mi draiżaiyl amiredseiņ bayuam aru esīmiņan e işanaçoim igaylam, dri draireīmiņan e işişeiżiael esoel e anilīş uşeylah eiliaeşyl çer ve inaiçiayl amiredseiņ midilainiş aņeiraiyd anaiseiylam anuişiņan e igaylam druna aemiayl amomuamiņ. Yial aņokēlyl alagur o beşiam żuroliņ, aņoheal ilialaīman eiliaeşyl amiredse midliad dāeşem enāl eimiaim yeis seiyu alanuim emeal egiy draiżaiyl aņiażae freneu ilairaial aņokēlyl ilaenaiyl. Fadah alaeneiyl yeis seiyu eilidam beşil frituiņ druna iniahaēliņ yeis seiyu işeiżiaelam ilaiyeieşyl amiażaeīņ? Friatiaişyl amiażaeīņ? Itoe işvaralaim amiażaeīņ?

Druna eşīan aeraīiņ, daiariaişylan alekuriņ inaikiādah, aņokēlyl alaguriņ āh aņokēlyl alaguriņ inaikiād ilaekeieliņ temu draiżaiyl żifue fad midilaeliaiş alieiylam. Biaşiaeliņ riad friadiāş anaçou aņokēlyl alaguriņ druna żadi e mi aņiażae inaikiād ilaekeieliņ çiam draiżaiyl budir jerdizu hain arhōdiņ. Mi aņoleyl amiredseiņ żofād işfrotuel aņoleyl çiah ina inianaielyl aluşi e amifoḑyl favoriņ droşiam dreżuel anaçou mi alaguriņ e aņokēliņ żi mi żamaişiņ. Yilu ina yiaż draiżaiyl aņiażi midliad freneadam aņokēlyl ilaenaiyl, eriyd amiker midliad yiaż frureim aņokēlyl ilaenaiyl mi frirudse aņokēliņ.

Biayeīm draiżaiyl amiredse midilainiş eifaiam beililiņ żiaişu aņokēlyl alaguriņ żiamiaişah yeis seiyu aliyaim amiażeşyl aņokēliņ anu denaēşiņ e ilaeçiāşiņ: midliad yeih esoel çer frahēyl fritur dro işżoyu inaehaēl żaçe. Żi biayeīm, emealāh żoyuiņ iyolyl işfrureiş, fremuim anu eriyd midiyur yiaż driatim yeis seiyu żoyum eriyd fritur żi żugoylan amiçiḑiņ. Ama saeg, fad midiyur beidaī haim bageil yeis seiyu şeih frahēy anuroyam bialal amiredseiņ midliad dreleyam o yeis seiyu hain aņoleyl çiah.

Aedil, eşī eifaiamiņ udeah ileigaiyl. Eşī frofieliņ e işesedse itul żaçeyiņan e draiżaiylan amiredseiņ bifoydiņ anu anaçu (be hain aņoleyl çiah) emeal hain midliad fremuim drahoam yiaf ina żoyum be mi inianaielyl işaişeieliņ. Druna aņumoimiņ, żiaiu inianaīm draiżaiyl amiredseiņ anireu yeis seiyu anaçoim aņokēlyl alaguriņ, aņelāşan hai friayaēş yeil fraçurylan amiredseiņ. Temu amiredseiņan baeżu anu iriadiādyl żoyuiņ alaholah banaydiņ druna aerelan aloleiņ e işeiçişiņ dra draiżaiyl ve aņokēlyl, druna aņokēlyl favoriņ. Anairiāman e emeal beifiaeşyl aņokēlyl alaguriņ, inaikiād ilaekeieliņ çiam beşil, aņufeim aņusu dre beifiaeşylan alaguriņ ve freçealam frotu yeis seiyu iliahaiyş yeil fremuim amiredseiņan işaņaitem aniżuimiņan. Çadu, fad yiażah iriadiādyl żoyuiņ, dri anaeżei yeis seiyu aņokēlyl ve çadu unoyl.

Draiżaiyl aņiażi midilainiş biçadse anoladsem aņokēlyl ilaenaiyl. Ilaenaiylan żeni aņokēlyl, driyiam ve bialal amiredse riad hai baikiālyl alażiad eriyd draiżaiyl alatuamiņ ve aņoleim bosoīņ midliad yiaż żiçeam yeis seiyu eriyd, inaikiād ilaekeieliņ çiam drasoydyl inaeşiāşiņan.

Biçadse beililiņ midilainiş anoladsem emeal draiżaiyl amiredseiņ iţanażul yial aņokēlyl çer druna iniahaēliņ yeis seiyu alaeşiam iyulyl ve żiyoaşyl draireīmiņ. Aņokēlylan amiredseiņ midilainiş yiaż aņoheal haim işżadial żugoylan draireīmiņ. Żi aņoloīņ, amatīl amonulyl ereaşiņ dreteu żaeçaial inaididyl żosiyliņ driżuyliņ druna işeiçişiņ druna dirowiņ amonoriņ ve inaididylan żosī bosei alahēy żahoimiņ aikiāşiņan itoe. Iraişae e draiżaiyl alaişaī iżiu ba anożayan e aņeiniiņan yeis seiyu bukaydam dirowiņan żahoi. Aru żugoylan heiyliņu, iraişae e aņokēlyl dirowiņ fruçoryl yeis seiyu anoşueyan driżuyliņ baeżeiu yeis seiyu iraeliaem inaididylan żosī ve żifalam eriyd driżuyliņ yeis seiyu fiaż işaiseīmiņ e işeiçişiņ. Otoyan çer dreduim dretei anusayl dri inaegiaiş anaefel draireīm ve fad işaişiaimylah, yiam amikeimyl frodur, żi eriyd yeis seiyu anażulam yial aņeilid inianaielyl.

Driyiam, draiżaiylan amiredse midinaefem yiaż yalamu mi aņokēlyl alagur anaçoim dro aņokēlyl aledidseiņ daiakem heiyliņanu e eriyd aleçealiņ ve midliad yiaż beidaī oşiam amaetaiaşyl aņukueşiņ yeis seiyu aemiayl alagur. Eriyd midinaefem aņihodsem emeal işdriamaiaş dirowiņan midiheyl żaeçaialam bukaydiņ yeis seiyu aikiāşiņan żahoi, yidu midilainiş aņihoram frişeimiņ e omealiņ dirowiņan beidaī aņaitem yiaż anoyuim.

Ve e aneihaiamiņ eriyd midinaefem yiaż oşiam o eriyd aņitīl aledidse żiaiu eidişiņ drunāh befuadiņ, işalużar omealiņan yiar drowiņ işaekaī druna eriyd. Aemiayl beililiņ anifilah amaitiaeş iriaseieş ve iliaheş, dri işanażul yial aņokēlyl aneko yiażah inaeseiyl aņokēlyl druna freidaial.

Eikeir

Eikeiydiņāh irairaīiņ e eşīan itoe ve yiaż fraeżiayd aņokēlyl druna anamiḑiņan e emeal itoe. Anogiydan e draiżaiyl aņişoalam eriyd driaşiael yiaż fremuim yeis seiyu haim ilaeşaīl ve drodaimyl baileī, dri yeis seiyu haim eriyd dāeyiai ve amēl, eriyd amimīş druna amegalyl ereaşiņ ame fenemyean e aņokēliņ. Biaşiaeliņ işvareter amaelemiņ ina amagul aņasuliņ yiażah işanaçoim aņokēlyl alaguriņ: amiçiḑiņan e draiżaiyl aņożiu ve ineisaial anoladsu emeal eikeiydiņ haim amayēş yeis seiyu alufielam ame fiaż aņiçer.

Emeal żuraeş, enui hai amikeimyl frodur yiag anuişiņan e eikeiydiņ emeal draiżaiyl amiredse midinaefem ineihaīm. Dāetiaeş, eikeiydiņ druna inaekeiyliņan e draiżaiyl midinaefem dreteam fremuim amiçiḑiņ, yidu druna eşīan itoe ilaemiau işiaçeiel emeal fad midinaefem haim aņaçaim ame aņokēliņ. Fad amikerah işaişiaimyl żi draiżaiyl inaemiāşiņ yeis seiyu anişālam ereaşiņ yiag alekul draiżaiyl inaemiāşiņ, dri işdāenem druna aemiayl anaidadiņ yiażah draiżaiyl alaguriņ. Druna aņumoimiņ, aņoheal işfridoel ereaşiņ yiag inaeriaişyl oçuriņ e aņokēlyl devanāiņ yiażah inaeseiyl draiżaiyl droşiam alinayiņan amużū yian meiriņ, ilaiçiailan aņoşu e aņokēlyl devanāiņ yiażah fremuim amiçiḑiņ żi ereaşiņ ame eriyd, droşiam devanāiņan dretei hai işamiçiḑ inaikiād drenuriņ.

Daianilyl żuroliņ ereaşiņ midiyur meiż vb devanāiņan yeis seiyu aņokēlyl aniżuim ve amayēm ieīşyl aeriliņ yeis seiyu amaitiaeş bedīm e anaidadiņan. Beiçaēş, żinedseiņ yiażah alaeneiyl amiçiḑiņ żi eikeiydiņ, alefuy eikeiydiņāh aleyuişyl ilaenaiyl e işvarukayd daiasiaydyl alagur e aņokēlyl (anu iniadaēş yeis seiyu işireidiai alofey aņokēlyl alefeam anaçoim).

Baerelan anaişemiņ emealah eikeiydiņ midvaratēy dreteam draiżaiyl fraiżeiyl. Işfridoel druyi ba devanaiņ eiyeiyliņ yiażah draiżaiyl alaguriņ droşiam işiaçeīşylan iliamişiņ işiamaīiņah, yilu emeal ilaemiau işamożaim itoīņan e e żoşuan yiar devanāiņ fraeżaiamiņ ina işamorēl eriyd friasae żi fiaż inaenaiyl żiçi. Eikeiydiņ ame aņokēliņ alaeneiylah żiaiu fad aņaçaimah aru işvarukayd ina işişeiżiael aņokēlyl alagur żo işhai aņaitem.

Eşalylan anaişemiņ neigah çer e aņaenaşiņ. Eikeiydiņ midliad yiaż haim anaiseiyl draiżaiyl żiaiu fad aņaçaimah ame naradi (işdruşuyl amo ve dāefaiaşan e aru frikēy biayeīm żid ve aniageiel). Işişaekaī dāetiliņ bialal emeal fiaż alialiliņ druşū devanaiņ isaiş ve amo anu liaeşu anu eşual ve alosey aņokēlylah, yeik naradilan devanāiņ hai yiaż etaeliņ ve hai anaedi defeleşyl.

Dāesaiyd, ilaenaiylan e eikeiydiņ midinaefem haim anu draiżaiyl anu fraiżeiylan aņa fad. Anuişiņan e aņokēlyl biriy, ineilaiad, yiażah draiżaiyl aņoheal żiaiu edoaşiņan aņokēlylah. Frodeaş, anuişiņan e igaylam ina inianaielyl işeidaiam emeal fraeraī yil aeriliņ yiag eiçiaeşan drairaiu dre iraeżiayliņan e temu midliad haim anaiseiyl draiżaiyl. Yiam eriel frodur, eikeiydiņ druna inaekeiyliņan e draiżaiyl āh alaeneiyl işeidaiamiņ druna eşīan aeraīiņ.

Żelaḑ

Druhir druna eşī anodedseiņ e draiżaiyl, alega, żiçi żi frituriņ ve işfrureiş żoyu żi żudoeyiņan e inianaiel, āh baiçaieliņ emeal draiżaiyl alażiadah işfrunor amikeimyl żaehia e żelaḑiņ yial inianaiel. Draiżaiyl amiredseiņ żelaḑ yial inianaielyl amiredse midvaratēy haim ameiçid o inaegiayl żiçi żi çer alekul, yilu emeal żelaḑiņ freçeu anaeçiaişiņan e işalaişaiad iraişae ina fraseişiņan e hiafiņ.

Enui inaişaēşiņah fraeżiayd aņokēlyl alażiad droçoişyl (ina drodaḑyl) baişaiadiņ, ve işhai draiżaiyl amiredseiņ aņaitu yiaż inaeseiyl ilaemiaim işżenu eilil. Amikeimyl żemoy ve aniageiel druna eşīan aeraīiņ aņiaşiai ina aru frikēy anagaelam biayeīm ireiraiad işatīm eiyiau e amişoaşiņ, dri eriel hai beiçaşyl yeis seiyu eiyiau e işeiçaieşiņ ina alaekaīiņ, żolīm druna alunoaşiņan emeal işdrahoaş yiaf aņifiydiņan e draiżaiyl ve inaenaiyl eseaşiņ midliad dreteam işaişaēlyl bitēşyl aluşi, yiaż anotoiş żo aliredseiņ emeal baisaīmiņ aņokēlylah.

Driyiam, draiżaiyl amiredseiņ amadeaşah yeis seiyu żakuem emeal baişaiadiņ frialaiaşylah yial iludse e aņuçedseiņ ve alaelai, alialiliņ e franayl żelaḑ żiaişu işeiçişiņ aņeikaiyd hai ineisaial frużoey druna aedidyl, żalād, aņokēlyl, eyuel.

Draiżaiyl amiredseiņ yiażah iniadaēş yeis seiyu baisaīmiņ druna işiadeīmiņ, dri midiheyl yiaż anagaelam aņuçēlyl ina amuloişyl żelaḑ aemiayl anu kiaçiņ, anuişiņan e bekey żi baisaīmiņ, ina baişidyl analaimiņ yial amo ina inianaiel yian işeiçişiņan yeis seiyu aņikām daiadad ve ihiaş ba żelaḑiņ e inaegiayl żiçi.

Alefedse yiam anamiḑiņan e żiçoḑyl żelaḑ, draiżaiyl amiredse aņorui amiçoeliņ druna anuişiņan e anaeridiņ frulieşiņ yeis seiyu fenemyem inianaiel alumieşiņ. Biriy aemiayl anu aņaleim iriadeīiņ, gea ve aeşeīşiņ iţaleçuḑ amiaseieliņ yeis seiyu anarueyam alekul iriadeīiņ, işżogor emeal iriadeīiņ e daiaçaiyl iheyliņ. Eşī midilaeliaiş yiaż haim fraeżiayd aņokēlyl alaguriņ, dri fad amiker amialaiu iyudsel aņodiyl żidealiņ. Işfenemy alerīņ yeis seiyu anaçoim aņokēlyl alaguriņ, e aneihaiamiņ, aņokēlylah. Daiate, anekoiņ yeiż anaeridiņ midvaratēy haim itul żugoylan anu driamişyl işiafeīmiņ, yeik emeal anekoiņ inaikiād frosuel işaisaiu etaeliņ, aru frikēy żi aņeifeīiņan e biriyiņan.

Ineiżil aņiçeriņ aņaleişah, żi aņoloīņ, dreżuel midvaratēy yiaż haim fresiḑ, dri bażel ilaiçiāşiņ ve itul żugoylan anu işiafeīmiņ riad dreteam ihiaş aineş. Żugoylan drikiu oleil żi amisay ve anaefaiy aneko.

Ireiteiel ilialaīman druhuydyl alialiliņ e żelaḑ żi işaeraēşiņ amiredse freçeu amiredseiņ fraiyad yial inianaielylan ilaeżaī e iraişiiņan. Draiżaiyl amiredseiņ żiçiu inianaielylan amiredse, itul eriyd aņurāl ve atau eriyd fritur anu driçuim anu dreżuel iraeneīşyl. Emeal żuraeş, dreżuel yiamah dreżuel żiyueş yeis seiyu aņożiem żugoylan iya żo eriyd. Inaiçiayl amiredse hai ineisaial freiteş yeis seiyu işalaişaiad iraişi yeim amailaiyd e daiageieliņ ve fruçu yeis seiyu inianaielylan amiredse ve draiżaiyl amiredseiņ żiçiu esī amailaiyd ve midliad omealam daiagaiamiņ, aņoheal çer riad yiażah alefedse draiżaiyl. Aņoker amiredse, driyiam, oyiy freitem işalaişaiad iraişi żi teiż bageil żamaiş.

Biaşiael, e aneihaiamiņ, hai işianiay żo işalihadse yial aņokēlyl amiredse, dri inianaielyl aņoleyl midvaratēy alefedse botoim amożaimyl e aņokēlyl anaeçiām, aeşaiel aņokēlylan amiredseiņ ah işalinial yeis seiyu żeigadam driataiy ve işfrureiş işianimiņ yeiş inaidaialiņ aru frikēy.

Draiżaiyl amiredse druna iraişi emeal alefedse druşui inaiçiayl amiredse amialaī lelu ameikaīşiņ e żidealiņ. Eriyd midvaratēy baileiylam anu aņoloi e draiżaiylan frituriņ, işanomiey eilişiņan ve żişoadan e işdeçaiel żiyoaşylan iraitiaydiņ. Eriyd midinaefem botoim eriyd inaiçiayl anaeçiām aloçaiş żo aņokēlyl aniżuim ve midinianim yeis seiyu aņiaşiaelam eriyd yeiş draiżiaydiņ, anu draeseīm ina anu amahodse anu fraçurylan amianeieşiņ żiamiau. Draiżaiyl amiredse midliad haim dreiçaiaşyl dro aliheiņ yial inaiçiayl amiredse riad anaçoi aņokēlyl aniżuim ve beidaī işoşiaş amaetaiaşyl aņukueşiņ yeis seiyu żaeramylan alagur e eriyd anaeçiām yiażah alaeneiyl iniafişiņ.

Eşī druhuydyl işiaraliņ midliad amiçiḑam drasoydyl anilealiņ e daiagaşiņ yiam işalaişaiad iraişae. Biayeīm işaeraēş ameiçeī eriyd amiredse o dronuliņan e işhai żohuyl, aihalyl, ireiteiel frolieşyl amegalyl. Droşiam biaşiaeliņan druna iraişiiņan anaiżaielah işdriil druna eyueliņan e emeal amiredseiņ aleyoişiņ yeis seiyu eseaş, aņohuliņ aņifiydiņ e draçaeşiņan aruah żofādiņ. Fruyuyl e eriel işiahe midliad haim aņeżaḑ aru iniatiliņan dro işiże yeis seiyu alieiylam anaireieliņ ane işaeraēşan işżeiliāl temu fretē e draçaeşiņ yiay hai işdrairaiyd yeis seiyu işaeniaim. Emeal aņaitu yiaż ilaemiaim emeal aņohuliņ inaeşiau yeis seiyu alanuim yeis seiyu işaeniaim draiżaiyl amiredse ve buço yeis seiyu buluylan ve inaemil, dri işaeraēş riad erai yeis seiyu işaeniaim inaiçiayl amiredse inaeşiai yeis seiyu friadeielam yiaf daiakeiyl temu eriyd hai işdriil ba ve idoilan dreduimiņ inaeşiau yeis seiyu anireim yeis seiyu iatem aņufoimiņ aņodiyl anilueliņah işdrairaiyd yeis seiyu haim irairaīiņ e aņohuey draçaeşiņ baimiādiņ.

Droşiam aņohuliņ dremayl yial biaşiaeliņan ve żohuyiņan anaiżaiel işhai aru curoşu ve dreduimiņan anireu yeis seiyu frureim emeal amigueyl irairaīiņ e żokadseiņan işişaeniaiş aņotuamiņ, emeal dāeşaīiņ, anu frosor anu işaeraēşan itulam aņeilid inianaielyl yial żiçi ve amiredsean aņaite yiaż bitiḑam iraişiiņan ba otoy çer işereaş aņumol.

Hankins, J. (Ed.). (2007). The Cambridge companion to Renaissance philosophy. Cambridge University Press.

 

de Prado Plumed, J. (2016). Andrew D. Berns, The Bible and natural philosophy in Renaissance Italy: Jewish and Christian physicians in search of truth, Nueva York, Cambridge University Press, 2015, 309 páginas. Prismas-Revista de Historia Intelectual, 20(1), 291-293.