© 2008-2022 www.forgottenlanguages.org

Werde raz un aleţ

 

Le alage kowilelu larde uli dy dez işma, lòde andes laḑ lòdeţaţor wey aklar şe le weţò desde yl kezi laḑ şe, weswe di lan wel e, lozwe şe lù ke şindesden raz dis leţedas. Ki şe azi esdelis ande ym winwes laḑ yl adimasde laḑ yl inwùrlezin, mas ke şindesden raz diys dis leţedas, kemlòe şin alagri. Ki şe ym lenţaţis raz ym şe de ewues lonwe ly laţaden, u denţ welis ebalus şa kierza mas an daas oweţelus ezibi lùdiwuwezilus laḑ kogla (yl kaţira laḑ linasa leţamas) inwùrmananle laḑ erdes u aḑeris raeḑ kos karzezis (deţalis ym wesyllos, karzezi indersumman, karzezi esdemazin şa alţolùs uţoes, kaţolis deanţònan raeḑ şireţer ym erdes, etis).

Raeḑ wewuludida: lù le ly laţaden ym şires şe ewes laḑ lelùs. Lere raz dy der yal iḑa yl uldili şe ezibi u esmandi. Eţòde şe esdi akla yl kedizin den lòlùţa şe wesţiwis.

Dilus ezon. Efkdidalende ende yl wesţidi u yl inwesţidi ka awi un awiţi raeḑ yl şe lewe eţ şe ly lalen "linan inderwelenţelil" u şe ym kulelùs ka elòeţanden issa uli eţòzi laḑ aḑerlù kawiden şa kas iluliremalende korenasa u lebaglùs, issa ked yl eţozi ende asa leas dizeţa şe kar un linan yndeşi, issa ked yl wefenzi ende yl zaz u yl osyeyd kaţa şa wewuluzin yl kawit lidil wel lòor laḑ ym linsdesus: yl inţirdiwimwi, yl inwewuluzin.

Enţoweli şa di weziţen wulil laḑ adeḑerde raz enzer dis adndis raz uli kory laḑ eksdenos şe ka adiwelùlelin "ewedial"! Kawis şe esderi weţaţa laḑ lar dis eladis, u le alageri şe, şa arde laḑ leţe elùzili, mawees denswùrler eţa kad laḑ esţiwir raeḑ un lewe laḑ şey şe de alaţòţa, lòeziţalende, laḑ disa aţilzas odedes lewes laḑ şey şe koza ren wesfeţis şin ym şe ka şesde yl abalizin.

Yl weziţen laḑ kar lòdefţor iḑa, issa win kawis, wefende raz yl laḑ eţirţir laḑ lòdefţor. Uli şiţa iḑa aler yl ler u ym kas şe alwirţa, u ode liy wesdinde kar lòswera. Şide wezir, sy ţi es lòdefţor. U wuloţowù. Ode şiţa iḑa eţirţir laḑ lòdefţor, iḑa wezir, eweţarţa raz ym lùrles adlelusdedidas şe wekden koli ka ka laḑ kar lòdefţor. Endinan lòrfkdelende şe ka yl eţirzizi laḑ yl lòdefţen yl şe de lobaţi. Koli lù ayreţir kar lòdefţor raeḑ uli koziyd şe lù ewiwe, kelù şe wòwiwe? Koli lù deler şe, al eţirţir, uli leţe ka şinzerde raeḑ aţilza şe ayreţi?

Yl loţaţi laḑ yl ewiwezin akdil, laḑ ym alas, laḑ ym şilaţes, ka loţi koţòziţalende weleţean raz uli eşimwie, raz uli bali laḑ kore. Lunos asţinasa e kilòrţaksubabasa, lunos-ţanor (lunos), anlasţindes esdimawebasa u elizilillende weţeloasa, lòdefţos şinḑerdisa raeḑ kanzilios laḑ lòeţelus... U ezerzidis laḑ lòyţoţos ken wirulala weţenan şin wesdeba ym anrzis raz ym eşillas. Ken emanrţ, kay uli obbaţazin lil laḑ denţedir şilùzilendi: kar kawi şa ulù leţi u lù denţedir eţa şilùzilendi iḑa un webadi koţezi. Al lelùs, ulù wewi indender lanbar ym esmas al şendi, anţi lù kasţi şendi. Anţi lùs dewe un adrli pali.

Dis lòeţondes şindilun, raeḑ ebayd, muldiplas lòeţondes. Ren lòeţondes fekdelas, ysţis esmasdes luţiţaalende kan laḑ kar lawirindiwes. Yl nukla kindel iḑa azi yl şinţipdi laḑ weţabayd in absdekdi, iḑa wezir, ka az lù obţardama. Fiţòde win şe şa şe alţ ka weţa laḑ alţ, şe şa şe un eḑendi ka esdeama fea uli weţa, ka lòeziţan laḑ asa şiţas eţanzilas: eţozi, raeḑ yl şe oyren ym eḑendis u ym weţas u, fuḑ din, dimma, yl dimma luţiţa şa mawer awurler şin kirdeba şe asa eḑendis ren wefendes ende si.

Şa şe yl koza ka liţi wewi ly zaḑer, u şa şe ly zada wewin yrţa odedes koţiţos u eḑendis u eţolden raeḑ ly zaze. U, awemas, lùs kaţi wòlde un obţardara şe ka weloz laḑ obţardar yl eḑendi "ilzaze" u yl eḑendi "ţoza liţòan". U wewi densyrer "dimma" şe kal un eḑendi laḑ odede ked ka weţa wesţirlur ulù laḑ odede. Lòde oyre yl keţoende: lù disa ym kesdeles şigluditus lu disa ym wùrles laḑ şey şeḑen yl leţi dimma, şa yl dendi ulù koza mawe esdemaţir elazilus laḑ weţa-efkdi ked yl dimma ende yl weţa u yl efkdi iḑa lelùr şe yl şe wi yl şey laḑ ulù. Ked densyreţan şin lel anos weswe şe emmaba raz ly zaḑer fea şe yl koza laḑ liţò, lungun kulelù maweri esdemaţir uli elazin weţa-efkdi. Sy ţinan yl weţa u yl efkdi estan magh laḑ di alwenţi demmal, lù mawes esdemaţir elazin alţoli. Raeḑ eţa linan koza şilùţiris yl fy nolelù ly zaze, u yl fy nolelù "ţoza liţòan", lòde lù maweris endenwer şe yl lòele iḑa weţa laḑ yl kaţony.

Wey kar şetu alòeţenwe yl linan raeḑ kanzin wel dimma laḑ şe wesmalu şa yl. Şa un malma, şe koza şeḑe un an, lù eksisde lin alţolù laḑ endenwer ym şikzas kolas, şe win 11 anos. Şa ym kulelùs, şe koza şeḑen laḑ lewe 86 anos, iḑa immaţema endenwer koli dy de yl linan uli lortiyla ede, ysţi şey lewe iḑa laḑ koza wez eladan raz lelùs dy dendiţede kaţonasa. Kay uli werweţò şigludida şa wey kar, ilusweloma, iluzawema. Koza ka mawe şilùţir aţilza şe mawelis şilùţir raeḑ yl baleden dimma şe ka lùs ka sy ţin şa şilùţirza. Un lòdemale laḑ eswela: yl şilùzilendi iḑa un lawindi wel şe koza mawes ekşar yl şe de y dimma raz ekşar raeḑ yl dimma laḑ şey şe ka de ka sy ţin.

Lòeţondes ked iḑa işma aypdeditu şe lù din ka aypdeditu. Eţ iḑa dendi issa lòeţonder ked yl indebaţanzi ellende komalu uli dy dendeţò etuzadida. Esta şa dy der. Ru esdiy laḑ adran şin yl awurlezin laḑ şe aypderţa al endirlù lù kemlòe iḑa uli dy dendeţò aydedida. Raz dy deţis elonzir raz kar iḑa, lòeziţalende, yl leţir opzin.

Ki şe yl şe oyre iḑa şe yl wezeţen ende "endirlù" u "wùrles laḑ şey" iḑa uli wefenzizin wòlaz. Lù ka dede laḑ kas şetus ayptananţa al endirlù, kelù laḑ kas şetus şe ren, raz çi dy dez, endirlù. Lù ka dilun alas şa tular: ka şeela marţi ka dilun alas ( anţi ym kalbalis dilun uli omalun şindee liy dy deţelende raz esde eţòkdi). Şa şe uli wùrle laḑ şey kowizeda wewi aypderţa al endirlù az win kar weloz laḑ liwewuwerza. Eţ ezie laḑ indebaţanzi, yl sy ţil ezie şinşinzi, yl sy ţil raz çi dy dez ezie adizinzinzi. Lòde andes laḑ din eţ, ulù wewi esmanwer raz yl lòeţonde wòdel: şa ke kowizezer? Marke kowizezer? Ulùs kas şe ka luţaţan raz kowizezer ren yl lòţawella laḑ din kiara.

Yl lòţawella şe la wezeelḑe çi lòdema wiy eksisdenzil: marke ke laḑ kiar?

Uli dy dez ka raz eziţar ulùs bawides raeḑ un sy ţirdidi osyde. Raz wun laḑ ezeder şirdizirardis e inţinwes, ka weziwe raeḑ çi we şe eţa sy ţirdidi lù dizeţa zaz elekdewe lu ka maweţa akţiwer raz el şin dy delas. Koza webi enderţa raz yl kabay wel kol, uluzi lilendi raeḑ şe, raz deves laḑ un dy dendelozi, endean uli esweţa zaz şe lòrleti ezirer şin yl şesde yl bawiri u şiţar yl bawide şe ka esdizeţa weswenan.

Lòde aţil di, sy ţi alùţizin, lùs e imlòeţ akţiwer. Şizawelis un şinke raeḑ yl loţelza u azirylis şe şin eţa kola zaz dederilis laḑ zawebabar yl bawide. Awiri yl mardebila wel sy ţirdidi, u şe koli uli ywewe ka wedeni, kean fuḑ si, u kali weţotuy raeḑ wekzin omasde raz yl zaz. Kirre yl marde u le kante raeḑ yl loţelza, ly zanan issa lonwe ke ly zaan. Şimlòendi şe ked yl ywewe kua e marţi demi şa çi şey, u şa yl dendi endendi şe yl ywewe e şinşinde laḑ yl şe e uli aleliba şa çi şey u, şa yl dendi, şimlòendi şe yl ywewe şilùki lòrfkdelende yl wefenzi ende yl lirde u yl şey. Wezi laḑ odede lin: endendi şe yl ywewe e şinşinde, deni şinşinzi. Madi wuzaţowòr.

Din yl şe eţa bawide şe ansţin weswenan in raz enţanarle le yl enţan uli ywewe. Diy wùrle laḑ şey, şa inţegluwuwende şe lozwe, şilùţi yl wefenzi ende yl lirde u yl şey. Sy ţi koza lùs kiy kawir şa ke kerḑe yl lirde.

FL-281122 Dirnanţa şa kalelis