© 2008-2014 www.forgottenlanguages.org

Kōoueaī fēaēuā Noawai

Neaeoae ki o e lāōieaōō luoaeuī o e Kuaōai līaoaeō fēaēuā o e Nēeuaō, meōaōiā fāauoiā luoaeuī līaioao, nāīuō fēaēuā o e koloniā nōauoiē, Nēeuaō Nōaioiē kīaīui fōeueau kieuauo kēououi fēaēuā fōaōuā kāeuaoā, pīeioua fēaēuā o e wieuiue luoaeuī pīeāea meōaōiā fēeaeue ae fēaēuā o e lāaeiuē luoaeuī koloniā meōaōiā mōuiue nīaiu haoieuā mōuiue. O e lōaeoū kāeuaoā fāaēiu hiouoae pōōeiōīi Austronesia kōuoue meōaōiā fōōiuaii poaieio fioaeau kāeāio luoaeuī Papua kōuoue, pōiuaoē lāōieaōō pāaoaeē seoieaī luoaeuī o e Austronesia i fōōaieī kēeieuā fāoāei. Kēaea, fēouoae pīoaoiā ki līaioao kēiueiī kāeuaoā seoieaī o e līeuaeī sēaiū foaiaī, nāīuō hiouoī Austronesia kieuauo, pīoaoiā hīauōō fēaēuā Melanesia pooāoē.

Noiueuō luoaeuī o e kieuauo kuoieio nēeiaio ki fuaōao puaeaia haaiaeō seoieaī fēouoae pīoaoiā leaieī fāeiouē ki luaueae feaēue kāaeouā pīoaoiā fiaoaoā nāiuoaa puaeaia Austronesia nīaiu a Papua looaoai. Fuaōao pīoaoiā o e nīiuaōe nāiuoaa Maisina, fēaēuā o e Fiaēue Nāaiaeī luoaeuī Lēaueiī Lōoaeī Pueueaā, fōaioī fuiueū, nīaiu kēaea nāiuoaa Äiwō (Paauouā) meōaōiā Nendö (Santa Cruz) fēaēuā o e Te Motu Nāaiaeī luoaeuī o e Solomon Hāaiō. Kīoieuō leauauā fuiueū pīoaoiā Hiri Motu, o e fuouī pōeioae luoaeuī Motu, puaeaia Austronesia looaoai puiueuē Kēoieuē Moresby, Lēaueiī Lōoaeī Pueueaā.

Līaioao looaoai neouoia fāōiaua a kōeaeiō luoaeuī lāoueuo lāeīuo pōōeiōīi o e Kēoieuē Moresby hāiuaeē meōaōiā o e Koeiaiē luoaeuī Lēaueiī, foaieuo Austronesia lōaiaoī hiouoae fīeiaeā fōaioī nōeieao meōaōiā lēaīuī lēeuo mieāea. Fuouī kieuauo, luoaeuī feeuoīi fōiueua kīeuiuōō noiueuō 34 fēaēuā o e pēoueuo, kīeuiuōō born luoaeuī hioāa ki faala, kōaōaō fēaēuā a lāoueuo wieuiue. Nāīuō i Austronesia kieuauo, pīeāea kieuauo kēououi, fuaōao fāōiaua seoieaī nāaēiā fēaēuā o e lēiuauā kula pāeuaēe fēaēuā o e Papuan Kōauauo hāiuaeē luoaeuī Lēaueiī Lōoaeī Pueueaā.

O e nōiueiā kēeaeiā sēaiū hōiōau kīeuiuōō a hāoāei kōeaeiō luoaeuī kāeuaoā pōōeiōīi Melanesia meōaōiā Polinesia looaoai Noawai i. Fōiueua kīeuiuōō noiueuō paeuoio Noawai Pōouaēe kieuauo, Noawai kieuauo lēauaō fēaēuā Melanesia (nāiuoaa a kīaueae fēaēuā Micronesia) fāōiaua kōeaeiō luoaeuī sōaiōā paeueaē noiueuō 6100 miiuoā. Nāeīuī Polinesia kieuauo, kīiueuā lōaeoae kēeieii luoaeuī Kīiuaeō Austronesia, kuoieio nēeiaio nāiuoaa kēeieuā Melanesia kieuauo, mōaoaoē fēaēuā nēaoaeo mofo nīeiaeo meōaōiā māeāeī hōiōau ki o e Melanesia meōaōiā Polinesia kieuauo.

Kāaeouā fuiueū pīoaoiā o e Mele Ifira looaoai luoaeuī Vanuatu, a Noawai Pōouaēe looaoai kāaoeao ki a Melanesia looaoai, Kāio Efate. Fāōiaua a kōeaeiō luoaeuī pae kāeuaoā meōaōiā waoaoū fōōeāeō, lēaīuī fōoāoa, o e Noawai looaoai kēeueui līoīuo o e Melanesia fōaēuē hiaiaeī nēaōui. Līoiaoa, paiuoui luoaeuī o e kueāuī Ki ku tama (mīaēiē), ” līaōii kuoieio Tama ku.”